Cai nghiện tại gia đình, cộng đồng: Sẽ bảo đảm chuyên môn, nguồn lực và hiệu quả tốt hơn

Hưởng ứng Tháng hành động phòng, chống ma túy (tháng 6), Ngày Quốc tế phòng, chống ma túy và Ngày Toàn dân phòng, chống ma túy (26/6), Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam, Chủ tịch UBQG phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm đã yêu cầu các bộ, ngành, thành viên UBQG cùng UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chỉ đạo triển khai Tháng hành động phòng chống ma túy năm 2022, từ ngày 1 đến 30/6, với chủ đề "Nâng cao hiệu quả công tác cai nghiện ma túy và quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy - Vì một cộng đồng khỏe mạnh và an toàn".

Trong đó, Bộ LĐTB&XH có trách nhiệm chỉ đạo tăng cường tuyên truyền về công tác cai nghiện ma túy, quản lý sau cai nghiện ma túy, nhất là tại các cơ sở cai nghiện ma túy và các cơ sở giáo dục nghề nghiệp; tổ chức xây dựng, nhân rộng các mô hình cai nghiện ma túy, tái hòa nhập cộng đồng sau cai nghiện ma túy hoạt động hiệu quả; hướng dẫn các địa phương tổ chức cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng theo quy định.

Báo điện tử Chính phủ đã có cuộc trao đổi với ông Trần Ngọc Túy, Cục trưởng Cục Phòng chống tệ nạn xã hội (Bộ LĐTB&XH) về công tác cai nghiện ma túy tại cộng đồng và gia đình.

Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 đã nhanh chóng được triển khai

Thưa ông, tình hình công tác cai nghiện ma túy nước ta hiện nay như thế nào sau khi Luật phòng chống ma túy năm 2021 và một số văn bản hướng dẫn thi hành đã bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/01/2022?

Ông Trần Ngọc Túy: Theo Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, công tác cai nghiện ma túy được thực hiện bằng 2 biện pháp bắt buộc và tự nguyện. Cai nghiện ma túy bắt buộc được thực hiện tại cơ sở cai nghiện ma túy công lập; cai nghiện ma túy tự nguyện được thực hiện tại gia đình, cộng đồng hoặc tại cơ sở cai nghiện ma túy.

5 tháng đầu năm 2022, theo báo cáo chưa đầy đủ, cả nước đang tổ chức cai nghiện ma túy cho gần 35.000 người. Trong đó, số tiếp nhận mới cai nghiện bắt buộc lập theo Nghị định số 116/2021/NĐ-CP ngày 21/12/2021 của Chính phủ là hơn 3.000 người tại hơn 50 tỉnh, thành phố; tiếp nhận những người đã có quyết định của tòa án lập theo Nghị định số 221/2013/NĐ-CP ngày 30/12/2013 của Chính phủ nhưng do COVID-19 tạm dừng là gần 2.500 người.

Có 19 tỉnh đã tổ chức cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng cho hơn 2.000 người theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy 2021; số người đang điều trị Methadone tại các cơ sở do ngành LĐTB&XH quản lý là gần 4.000 người.

Qua kết quả trên, chúng ta thấy với sự chỉ đạo quyết liệt của Lãnh đạo Chính phủ, lãnh đạo Bộ LĐTB&XH, cùng sự vào cuộc của địa phương, Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 và các Nghị định hướng dẫn đã nhanh chóng được triển khai và thực hiện cơ bản tại tất cả các địa phương.

Đặc biệt là cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng, những năm trước chỉ trên dưới 10 tỉnh thực hiện, đến nay, với việc thực hiện quy định mới, trong 5 tháng đầu năm, đã có 19 tỉnh thực hiện với 89 điểm cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng.

Như vậy, đã có nhiều địa phương hơn thực hiện công tác cai nghiện tại cộng đồng và gia đình. Lợi ích của hình thức cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng là gì, thưa ông?

Ông Trần Ngọc Túy: Với trình độ dân trí ngày càng cao, người nghiện ma túy hiện nay có nhận thức ngày càng tốt hơn, kết hợp với trách nhiệm của gia đình, cộng đồng và đặc biệt là nhận thức, trách nhiệm của lãnh đạo cấp huyện, xã càng rõ rệt nên việc tổ chức cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng đã mang lại tiện ích cho bản thân người nghiện, gia đình người nghiện và cho nhà nước.

Cụ thể, khi cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng thì được sinh sống tại cộng đồng, vẫn tiếp tục học tập, làm việc tại nơi mình sinh sống, không bị cách ly khỏi cộng đồng nên người nghiện sau khi tham gia cai nghiện dễ hòa nhập cộng đồng hơn; gia đình, cộng đồng thuận lợi trong việc động viên, giúp đỡ, chia sẻ người tham gia cai nghiện ma túy; huy động được sự tham gia của các tổ chức, cá nhân tham gia công tác cai nghiện ma túy; giảm bớt gánh nặng ngân sách cho nhà nước khi phải áp dụng biện pháp cai nghiện bắt buộc và kinh phí chữa bệnh, học tập… trong cơ sở cai nghiện ma túy bắt buộc.

Quy định về cai nghiện tại gia đình và cộng đồng hoàn toàn mới so với trước đây

Ông có thể phân tích rõ hơn những điểm mới về công tác cai nghiện tại gia đình và cộng đồng trong Luật Phòng chống ma túy năm 2021 và các văn bản hướng dẫn thi hành?

Ông Trần Ngọc Túy: Theo Luật Phòng, chống ma túy năm 2000 (được sửa đổi, bổ sung năm 2008), cai nghiện ma túy tại gia đình, cộng đồng có 2 hình thức bắt buộc và tự nguyện, trong đó đều giao cho Chủ tịch UBND cấp xã chịu trách nhiệm thực hiện.

Qua quá trình đánh giá, chúng ta thấy hiệu quả chưa cao vì quy định trước đây giao cho các cơ quan hành chính thực hiện, các tổ chức đoàn thể hỗ trợ, đặc biệt là cai nghiện bắt buộc tại gia đình, cộng đồng. Từ đó, Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã có những quy định hoàn toàn mới so với trước đây.

Thứ nhất, tại Khoản 1 Điều 30 của Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 quy định "Cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng là việc người nghiện ma túy thực hiện cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng với sự hỗ trợ chuyên môn của tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy, sự phối hợp, trợ giúp của gia đình, cộng đồng và chịu sự quản lý của UBND cấp xã".

Như vậy, hoạt động cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng đã chuyển từ hoạt động do cơ quan hành chính ban hành sang các tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ, tức là do các đơn vị có chuyên môn thực hiện theo hình thức dịch vụ.

Thứ hai, Nghị định số 116/2021/NĐ-CP ngày 21/12/2021 của Chính phủ (Điều 15) quy định về 4 dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng gồm: (a) Tư vấn, hỗ trợ người nghiện ma túy xây dựng kế hoạch cai nghiện; (b) Điều trị cắt cơn, giải độc, điều trị các rối loạn tâm thần, điều trị các bệnh lý khác cho người nghiện ma túy; (c) Giáo dục, tư vấn, phục hồi hành vi, nhân cách cho người nghiện ma túy; (d) Tổ chức lao động trị liệu, dạy nghề và hỗ trợ hòa nhập cộng đồng cho người nghiện ma túy. Các tổ chức, cá nhân đăng ký cung cấp một hoặc nhiều dịch vụ tùy theo khả năng, năng lực của tổ chức, cá nhân với Chủ tịch UBND cấp huyện.

Như vậy, việc tổ chức cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng chuyển hướng sang cung cấp dịch vụ cho người cai nghiện. Một tổ chức, cá nhân có thể cung cấp một hoặc nhiều dịch vụ, không nhất thiết phải làm tất cả các dịch vụ.

Thứ ba, theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, Chủ tịch UBND cấp huyện là người chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng (thay vì Chủ tịch UBND cấp xã như trước đâu). Chủ tịch UBND cấp huyện chỉ định đơn vị sự nghiệp công lập thuộc thẩm quyền trên địa bàn cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng và bố trí kinh phí hỗ trợ công tác cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng.

Như vậy, chịu trách nhiệm chính (đơn vị cung cấp dịch vụ và kinh phí hỗ trợ) trong hoạt động cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng là Chủ tịch UBND cấp huyện. Đây là điểm mới so với quy định cũ là Chủ tịch UBND cấp xã.

Khi thực hiện những điểm mới này, chúng ta sẽ gặp những thuận lợi, khó khăn nào, thưa ông?

Ông Trần Ngọc Túy: Chúng ta cũng biết, để triển khai một nhiệm vụ mới bao giờ cũng có những thuận lợi, khó khăn nhất định, đặc biệt là lĩnh vực cai nghiện ma túy, một lĩnh vực rất chuyên biệt mà trên thế giới cũng chưa có phương pháp nào là hiệu quả nhất đối với tất cả người nghiện ma túy, trong bối cảnh tình hình người nghiện ma túy tổng hợp ngày càng gia tăng.

Đối với những điểm mới trong công tác cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng trong quá trình triển khai chúng ta nhất định cũng sẽ gặp những thuận lợi và khó khăn.

Chúng tôi nhận thấy, qua triển khai 5 tháng đầu năm 2022, về mặt thuận lợi, chúng ta có sự thống nhất chủ trương, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước trong công tác cai nghiện ma túy, thể hiện qua việc Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 16/8/2019 về tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy; Quốc hội ban hành Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, Chính phủ ban hành 3 Nghị định để triển khai, các Bộ theo chức năng nhiệm vụ ban hành các Thông tư hướng dẫn (nếu cần) để triển khai.

Trong quá trình triển khai Chính phủ quyết liệt trong việc ban hành Công điện, các Bộ ban hành công văn chỉ đạo, UBND các tỉnh đều có Kế hoạch thực hiện công tác cai nghiện ma túy trong đó có công tác cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng.

Đồng thời kịp thời tổ chức tập huấn cho toàn quốc đến cấp xã, phường thông qua hội nghị trực tuyến triển khai Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 và các văn bản hướng dẫn do Phó Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch UBQG phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy mại dâm chủ trì với sự tham gia đầy đủ của các thành viên liên quan từ trung ương đến địa phương. 

Đồng thời, Bộ LĐTB&XH, Bộ Công an, Bộ Y tế, UBND các tỉnh, thành phố khi dịch COVID-19 chuyển sang giai đoạn "bình thường mới" đã trực tiếp tổ chức tập huấn cho các địa phương để triển khai. Người làm công tác cai nghiện tại cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã tích theo chức năng, nhiệm vụ nghiên cứu các quy định để triển khai tại địa phương ngay khi tình hình dịch COVID-19 đã cơ bản được kìm chế.

Việc giao Chủ tịch UBND cấp huyện chủ trì tổ chức triển khai thực hiện cai nghiện tại gia đình, cộng đồng sẽ bảo đảm về chuyên môn, nguồn lực và hiệu quả tốt hơn trước đây.

Bên cạnh thuận lợi, cũng còn một số khó khăn khi quy định về cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng là hoàn toàn mới, nên địa phương còn bỡ ngỡ trong triển khai, đặc biệt chưa hiểu khái niệm cung cấp dịch vụ cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng.

Việc cung cấp dịch vụ cai nghiện phụ thuộc vào các tổ chức cá nhân có đủ điều kiện theo quy định đăng ký tham gia. Tuy nhiên, số tổ chức, cá nhân đầu tư kinh phí, nguồn lực cho dịch vụ cai nghiện ma túy không nhiều.

Thời điểm ban hành các Nghị định hướng dẫn thực hiện vào cuối năm 2021, trong khi kế hoạch kinh phí năm 2022 đã được địa phương bố trí, duyệt vào các nội dung khác vào tháng 9-10 năm 2021, đồng thời đúng vào thời điểm dịch COVID-19 đang bùng phát, nên thời gian tập huấn, hướng dẫn trực tiếp khó thực hiện, do vậy địa phương khó khăn trong triển khai.

Ngoài ra, phần lớn người nghiện không tự nguyện, do vậy công tác cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng theo hướng cung cấp dịch vụ cần có thời gian để tuyên truyền, vận động để người nghiện hiểu đúng về quyền của người nghiện khi tham gia cai nghiện tự nguyện tại gia đình, cộng đồng.

Bộ LĐTB&XH sẽ có thêm những giải pháp gì để tháo gỡ những khó khăn, góp phần nâng cao hiệu quả mô hình cai nghiện ma túy tại gia đình và cộng đồng?

Ông Trần Ngọc Túy: Ngoài các văn bản chỉ đạo từ khi Nghị định số 116/2021/NĐ-CP được ban hành để địa phương thực hiện, văn bản chỉ đạo thực hiện công điện, thực hiện Tháng hành động phòng, chống ma túy, Bộ LĐTB&XH cũng như các Bộ, ngành liên quan đã tích cực chỉ đạo hướng dẫn UBND tỉnh triển khai theo chức năng, nhiệm vụ được giao; xây dựng kế hoạch, phân công trách nhiệm; tổ chức tập huấn cho từng cơ quan tổ chức để triển khai đồng bộ, thống nhất, phản ánh những bất cập để cùng tháo gỡ.

Trong thời gian tới, Bộ LĐTB&XH sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an, Bộ Y tế và UBND các tỉnh, thành phố tiếp tục hướng dẫn các địa phương khi có những khó khăn, vướng mắc trong triển khai. Đồng thời sẽ tăng cường công tác tuyên truyền về những mặt tích cực của công tác cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng để người dân và các cấp hiểu, thực hiện tốt hơn.

Trân trọng cảm ơn ông!

Hoàng Giang (thực hiện)