Cơ hội và thách thức của ngành dược trong cuộc chiến chống đại dịch HIV/AIDS toàn cầu

Đóng góp của các công ty dược phẩm lớn

Các công ty dược phẩm lớn đã và đang đóng góp đáng kể vào cuộc chiến chống HIV/AIDS thông qua nghiên cứu, phát triển và cung cấp thuốc điều trị.

ViiV Healthcare, một liên doanh giữa GSK và Pfizer, là một trong những công ty tiên phong trong phát triển thuốc HIV. Họ có nhiều sản phẩm nổi tiếng như Triumeq, Tivicay và nhiều thuốc đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng nhắm vào các phần khác nhau của virus HIV. ViiV Healthcare đang phát triển các phiên bản thuốc kháng HIV cho trẻ em như maraviroc, dolutegravir (với mạng lưới IMPAACT) và một phối hợp liều cố định dolutegravir/abacavir/lamivudine.

Gilead Sciences đang phát triển lenacapavir, thuốc ức chế capsid HIV đầu tiên. Lenacapavir dạng tiêm 6 tháng 1 lần (Sunlenca) đã được FDA phê duyệt năm 2022 cho bệnh nhân HIV đa kháng thuốc. Gilead cũng đang thử nghiệm phối hợp lenacapavir dạng uống hằng tuần với thuốc của Merck là islatravir.

Merck (MSD) đang phát triển islatravir (MK-8591), thuốc ức chế phiên mã ngược nucleoside đầu tiên. Islatravir có thời gian bán thải dài, phù hợp cho điều trị và dự phòng HIV. Merck cũng đang thử nghiệm MK-8527, một thuốc ức chế phiên mã ngược nucleoside mới dùng hằng tuần cho điều trị và hằng tháng cho dự phòng HIV.

Johnson & Johnson (Janssen) đang nghiên cứu công thức rilpivirine cho trẻ em. AbbVie đã được EMA phê duyệt công thức bột ritonavir cho trẻ em. Ngoài ra, một số công ty dược phẩm khác như Bristol-Myers Squibb, Grifols, Theraclone Sciences cũng đang tích cực nghiên cứu phát triển các loại thuốc mới điều trị HIV.

Bên cạnh nghiên cứu và phát triển, các công ty dược phẩm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thuốc ARV cho người bệnh trên toàn cầu. Năm 2001, công ty dược Ấn Độ Cipla đã tung ra thị trường thuốc ARV dạng viên kết hợp 3 trong 1 với giá chỉ 1 USD/ngày, giúp mở ra cơ hội tiếp cận thuốc cho hàng triệu bệnh nhân HIV/AIDS ở các nước đang phát triển.

Các công ty dược phẩm còn hỗ trợ nghiên cứu khoa học và đào tạo nhân lực y tế về HIV/AIDS. Họ tài trợ cho nhiều nghiên cứu quan trọng, góp phần nâng cao hiểu biết về bệnh và phát triển các phương pháp điều trị mới. Một nhóm các công ty dược phẩm gồm AbbVie, Bristol-Myers Squibb, Gilead, Janssen, Merck & Co. và ViiV Healthcare đã cam kết hành động để giải quyết nhu cầu điều trị HIV ở trẻ em, thông qua việc phát triển các công thức thuốc mới và tăng cường tiếp cận các loại thuốc quan trọng này cho trẻ em.

Thách thức về giá thuốc và bảo hộ sở hữu trí tuệ

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, nhưng vấn đề giá thuốc ARV cao vẫn là một thách thức lớn trong cuộc chiến chống HIV/AIDS. Giá thuốc cao một phần do chi phí nghiên cứu và phát triển thuốc mới rất tốn kém, có thể lên tới hàng tỷ USD. Bên cạnh đó, chi phí sản xuất và lợi nhuận của các công ty dược phẩm cũng góp phần đẩy giá thuốc lên cao. Điều này gây khó khăn cho người bệnh ở các nước có thu nhập thấp và trung bình trong việc tiếp cận thuốc ARV.

Ở Nam Phi, nhiều loại thuốc ARV vẫn đang được bảo hộ bằng sáng chế, khiến giá bán cao gấp 4-12 lần so với thuốc generic trên thị trường thế giới. Tuy nhiên, cũng đã có nhiều sáng kiến quốc tế nhằm thúc đẩy quyền tiếp cận thuốc, như thỏa thuận "cấp phép bắt buộc" (Compulsory Licensing -CL) cho phép các nước sản xuất thuốc generic trong trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng.

Ví dụ như Công ty dược phẩm Mylan (Ấn Độ) sử dụng kết hợp CL (Compulsory Licensing- Cấp phép bắt buộc) và R&D (Nghiên cứu & Phát triển) để cung cấp các loại thuốc HIV giá cả phải chăng và chất lượng cao cho người dân trên toàn thế giới. CL cho phép Mylan sản xuất các loại thuốc HIV generic của các sản phẩm được bảo vệ bằng sáng chế, trong khi R&D cho phép Mylan phát triển các loại thuốc HIV mới và cải tiến. Nhờ những nỗ lực của Mylan, nhiều người hơn trên thế giới hiện có quyền truy cập vào điều trị HIV hiệu quả. Việt Nam cũng đã đấu thầu & sử dụng thuốc điều trị HIV (Avonza, Aciptega) và thuốc dự phong (PrEP) cũng từ Mylan trong nhiều năm qua.

Trước đó, cách đây khoảng 24 năm trước, Liên Hợp Quốc đã thông báo rằng 5 công ty dược đa quốc gia sẽ cắt giảm giá thuốc HIV ở các nước đang phát triển, mở ra cơ hội tiếp cận thuốc tốt hơn. Một số điểm nổi bật trong thỏa thuận này bao gồm: Các công ty dược phẩm đã đồng ý giảm giá thuốc xuống 90% cho các nước nghèo; Thỏa thuận có hiệu lực ở 92 nước đang phát triển; Ước tính thỏa thuận này sẽ giúp cứu sống hơn 2 triệu người trong vòng 10 năm.

Năm công ty này bao gồm : Bristol-Myers Squibb: Hãng dược phẩm Hoa Kỳ sản xuất thuốc Videx (nevirapine); GlaxoSmithKline: Hãng dược phẩm Anh sản xuất thuốc Lamivudine (3TC); Merck & Co.: Hãng dược phẩm Hoa Kỳ sản xuất thuốc Fosamax (alendronate); Roche: Hãng dược phẩm Thụy Sĩ sản xuất thuốc Intelence (efavirenz); Abbott Laboratories: Hãng dược phẩm Hoa Kỳ sản xuất thuốc Kaletra (lopinavir/ritonavir). Thỏa thuận này là một bước đột phá trong việc tăng cường khả năng tiếp cận thuốc điều trị HIV cho người dân ở các nước nghèo. Giá thuốc HIV trước đây rất cao, khiến nhiều người không đủ khả năng chi trả. Thỏa thuận này đã giúp giảm giá thuốc xuống mức mà nhiều người có thể chi trả được, từ đó cứu sống hàng triệu người.

Thỏa thuận này là một ví dụ về cách các công ty tư nhân có thể hợp tác với chính phủ và các tổ chức phi chính phủ để giải quyết các vấn đề sức khỏe toàn cầu. Đây cũng là một lời nhắc nhở rằng, mọi người đều có quyền được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao, bất kể thu nhập hay vị trí địa lý của họ.

Ngành dược đã và đang đóng vai trò quan trọng không thể thiếu trong cuộc chiến chống đại dịch HIV/AIDS toàn cầu. Từ nghiên cứu, phát triển và cung cấp thuốc ARV đến hỗ trợ bệnh, đóng góp của ngành dược là rất lớn.

Để tiếp tục tiến bộ, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, tổ chức y tế, công ty dược phẩm và cộng đồng. Chúng ta cần thúc đẩy các sáng kiến nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận thuốc ARV giá rẻ cho tất cả những người cần, đặc biệt ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Đồng thời, cũng cần có những hành động cụ thể để giải quyết vấn đề giá thuốc cao và rào cản sở hữu trí tuệ.

Với những nỗ lực không ngừng của tất cả các bên liên quan, chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng về một tương lai không còn HIV/AIDS. Hãy cùng chung tay hành động để hiện thực hóa mục tiêu cao cả này, vì một thế giới khỏe mạnh hơn và nhân văn hơn cho tất cả mọi người.

Nam Tống