Hiệu quả sáng kiến mới trong tìm ca nhiễm HIV tại Bình Dương

Tỉ lệ lây nhiễm HIV tăng mạnh trong nhóm MSM 

Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), lây truyền HIV qua đường quan hệ tình dục ở nhóm MSM đang có xu hướng tăng trong những năm gần đây. Hiện, MSM được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam.

Trước đây, lây nhiễm HIV ở Việt Nam chủ yếu qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy và lây qua đường tình dục ở nhóm phụ nữ mại dâm. Tuy nhiên, lây truyền qua đường quan hệ tình dục ở MSM đang có xu hướng tăng trong những năm gần đây. Năm 2014, tỉ lệ nhiễm HIV trung bình trong MSM là 6,7%, đến năm 2017 tăng lên 12,2% và đến năm 2020 là 13,3%. Hiện, MSM được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam.

Theo ThS. BS Cao Kim Thoa, Phó trưởng phòng Phòng Dự phòng lây nhiễm HIV (Cục Phòng, chống HIV/AIDS), 3 - 4 năm gần đây, số ca nhiễm HIV ghi nhận tại Việt Nam đều tăng ở nhóm trẻ và MSM. MSM quan hệ có nguy cơ cao nhiễm HIV do họ thường có nhiều bạn tình, quan hệ không sợ mang thai và đường quan hệ cũng dễ lây nhiễm hơn.

Tại Bình Dương, theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Bình Dương, các giám sát cho thấy, trong khoảng gần 10 năm qua (từ 2014 đến nay), tỉ lệ người nhiễm HIV dưới 20 tuổi có xu hướng tăng. Trong đó, tỉ lệ thấp nhất là 3,5% (năm 2016), cao nhất là 11,5% (năm 2021).

Năm 2022, tỉ lệ người nhiễm dưới 20 tuổi giảm nhẹ, ở mức 9,8% trong các ca giám sát phát hiện HIV. Trong 6 tháng đầu năm, tỉ lệ này là 4,7%.

Lây nhiễm HIV qua tình dục đồng giới tại Bình Dương tăng trong các năm gần đây. Cụ thể: năm 2014, lây qua tình dục đồng giới chiếm 6,2% các ca mắc HIV được phát hiện; năm 2015 - 2018, tỉ lệ này tăng dần từ 12% lên 38,8%.

Năm 2019 - 2020, 50 - 70% người nhiễm HIV được phát hiện là lây qua tình dục đồng giới. Năm 2021, tỉ lệ này tăng lên 80%, sau đó giảm còn 67,4% (năm 2022) và 6 tháng đầu năm 2023, tỉ lệ này là 67,3%.

Bác sĩ chuyên khoa 1 Vương Thế Linh, Trưởng khoa HIV/AIDS (CDC tỉnh Bình Dương) cho biết, hiện số ước tính MSM tại tỉnh vào khoảng 15.000 người (trong đó, độ tuổi 15 - 19 chiếm 10%, 20 - 29 tuổi chiếm 54,6% và trên 30 tuổi chiếm 35,4%). Hiện, can thiệp ngăn ngừa lây nhiễm HIV trong MSM đang được chú trọng.

Truyền thông nhóm nhỏ, bám sát cộng đồng MSM

Để ứng phó với tỉ lệ lây nhiễm HIV mới gia tăng nhanh, CDC tỉnh Bình Dương đã có nhiều hoạt động triển khai. Với sự hỗ trợ của dự án EPIC, trong hơn 10 năm qua, Bình Dương là một trong những tỉnh nhận hỗ trợ kinh phí cao nhất trong triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS.

Bác sĩ Vương Thế Linh cho biết, 6 tháng qua, CDC tỉnh đã triển khai được 25 buổi truyền thông nhóm nhỏ tại khu trọ công nhân, các khu công nghiệp. Mỗi buổi truyền thông kéo dài khoảng 90 phút với nhóm 20-30 người, lồng ghép các kiến thức chuẩn về phòng, chống HIV, cung cấp sinh phẩm xét nghiệm cho công nhân.

CDC tỉnh cũng tổ chức buổi nói chuyện với cán bộ chủ chốt của khu công nghiệp để họ nhận thấy tầm quan trọng của việc phòng, chống HIV tại chính công ty mình để triển khai. Những đơn vị này sẽ đồng hành với CDC trong cung cấp các dịch vụ về điều trị điều trị dự phòng Prep, điều trị ARV.

Đặc biệt, các hoạt động đáp ứng y tế công cộng tại Bình Dương được cung cấp gần như toàn diện, bảo đảm bí mật tuyệt đối cho người sử dụng dịch vụ. Các dịch vụ của dự án EPIC Bình Dương đang triển khai như tìm ca, tư vấn xét nghiệm HIV tại các cơ sở y tế; triển khai nhóm hỗ trợ kỹ thuật tuyến tỉnh về PNS/SNS; cấp phát sinh phẩm tự xét nghiệm HIV qua các kênh: VCT/OPC, trang web, nhà thuốc...

Hiện Bình Dương đang có 8 phòng khám, và dự kiến có thêm 2 phòng khám nữa đi vào hoạt động từ tháng 8 tới đây. Song song đó, CDC triển khai điều trị cho 2 trại giam trực thuộc Bộ Công an, với số lượng phạm nhân lớn, có tỉ lệ nhiễm HIV cao.

Cần quan tâm tới MSM vị thành niên nhiễm HIV

Chia sẻ thêm về lây nhiễm HIV trong MSM, bác sĩ Linh cho hay đã ghi nhận các ca nhiễm MSM trong nhóm vị thành niên dưới 15 tuổi, có trường hợp chưa đến 14 tuổi.

Theo bác sĩ Linh, các ca nhiễm HIV là MSM do các CBO (mạng lưới nhân viên tiếp cận cộng đồng các MSM) giới thiệu. Để tiếp cận, hỗ trợ các MSM có nguy cơ nhiễm HIV, các nhóm CBO phân công tiếp xúc các "chợ tình", đi đến đó để tìm kiếm "khách hàng", mời họ tự làm xét nghiệm HIV sàng lọc; nếu có dương tính, giới thiệu họ đến cơ sở y tế xét nghiệm khẳng định. Nếu không dương tính nhưng có hành vi nguy cơ, họ sẽ được tiếp cận thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Theo bác sĩ Linh, với các vị thành niên nhiễm HIV, các em rất khó khăn trong việc chia sẻ thông tin với gia đình, người thân về việc nhiễm HIV, trong khi cũng rất lo lắng. Các trẻ này đa số ban đầu quan hệ vì được dụ cho tiền, sau đó các em bị dụ dỗ quan hệ nhiều hơn.

Theo bác sĩ Linh, tại Bình Dương vừa qua có 2 ca nhiễm HIV dưới 14 tuổi, lây chủ yếu qua quan hệ tình dục đồng giới. Bộ Y tế, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đang quan tâm nhóm này, bởi vì những người nhiễm mới chỉ 13 - 14 tuổi, nếu nhiễm HIV thì dễ lây cho thế hệ F1, F2, F3...; cho nên chương trình đang quan tâm nhóm này rất lớn.

Bác sĩ Linh chia sẻ, trước năm 2020, quy định tuổi tự nguyện đi xét nghiệm HIV là 16, giờ hạ xuống 15. Chúng tôi mong muốn các vị thành niên được đưa vào chương trình xét nghiệm, tiếp cận thuốc điều trị PrEP sớm.

Bởi nhiều trẻ nhỏ đang bị dụ dỗ, có nguy cơ cao mà không dám dùng PrEP, do cần có sự chấp nhận của gia đình hoặc người bảo lãnh hợp pháp, trong khi các em lại có thể không nói được với gia đình. 

Dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả nhờ PrEP

Trong hơn nửa đầu năm 2023, tỉnh Bình Dương đã đạt được những con số ấn tượng trong phòng, chống HIV với chỉ tiêu điều trị với ca nhiễm mới đang đạt 97,8% (5.224/5.560 ca).

Số ca mới phát hiện đưa vào điều trị ARV đạt 65,5% (557 ca/850 ca). Tỉnh Bình Dương có 98-99% ca điều trị ARV có bảo hiểm y tế. Toàn tỉnh hiện đạt chỉ tiêu điều trị ARV cho 5.025 ca, đạt 111% so với chỉ tiêu là 4.520 ca đặt ra trong năm 2023.

Tỉ lệ đưa đối tượng nguy cơ cao vào điều trị PrEP (điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV) cũng tăng rất cao. Tỉ lệ điều trị Prep lần 1 mới trong hơn 7 tháng đạt 2.193 ca, chiếm tỉ lệ 149,9% so với chỉ tiêu đặt ra là 1.648 ca. Số ca điều trị Prep mới đặt ra chỉ tiêu năm 2023 là 800 ca nhưng đến nay mới qua nửa năm con số này đã lên tới 923 ca, đạt 122%.

Theo bác sĩ Linh, hiện thuốc PrEP được dùng cho người trưởng thành, chỉ chống chỉ định dưới 35 kg, trong khi đa số trẻ 14 tuổi trên 40 kg, nên các em đủ điều kiện sử dụng.

Tại Bình Dương, với sự hỗ trợ của Ban Quản lý các dự án hỗ trợ phòng, chống HIV/AIDS, công tác phòng, chống HIV đã triển khai tiếp cận các MSM, tư vấn cho họ điều trị PrEP, tự xét nghiệm sàng lọc HIV và đáp ứng y tế công cộng.

Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, PrEP là sử dụng thuốc kháng virus (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV với hiệu quả dự phòng lây nhiễm HIV có thể đến trên 90%. PrEP là một biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV rất hiệu quả.

Bên cạnh đó, sự tham gia của cả cộng đồng, như sự tham gia nhiệt tình của các nhóm đồng đẳng viên, các cộng tác viên, đồng hành với cán bộ y tế giúp cho công tác phòng chống HIV đạt hiệu quả cao hơn. Đồng thời, giúp cho việc cung cấp dịch vụ tốt hơn, từ tìm đối tượng nguy cơ cao, thuyết phục họ tham gia điều trị.

"Công việc này không hề dễ dàng vì những người nguy cơ cao nhiễm HIV, những bệnh nhân nhiễm HIV e ngại bị phân biệt đối xử kỳ thị, nên xảy ra tình trạng giấu bệnh. Do đó, CDC tỉnh luôn đặt ra chỉ tiêu cụ thể, và để khuyến khích, động viên các cán bộ, các đồng đẳng viên, CDC có phần thưởng trả theo hiệu suất hoạt động của các phòng khám, khen thưởng kịp thời, khích lệ sự tham gia nhiệt tình của cán bộ y tế, nhóm cộng đồng CBO", bác sĩ Linh bày tỏ.

Thùy Chi