Vì sao tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS ở vùng sâu vùng xa ngày càng gia tăng?

Kiểm tra sức khỏe cho người điều trị nghiện ma túy. Ảnh: Thùy Chi

Những năm trước, đồng bào dân tộc thiểu số nghiện ma túy đa phần sử dụng bàn đèn để hút, hít thuốc phiện nên tỷ lệ lây nhiễm HIV là không cao. Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, do nhiều đồng bào đã chuyển sang tiêm chích ma túy vì nhanh chóng, tiện lợi lại “phê” hơn… dẫn đến căn bệnh HIV/AIDS có cơ hội lây nhiễm rộng hơn.

Với dân số chỉ chiếm hơn 15% cả nước nhưng số người nhiễm HIV hiện còn sống cũng như số người đã tử vong do AIDS chiếm khoảng 1/4 trong cả nước.

Nhiều tỉnh vùng Tây Bắc phát hiện tỷ lệ người nhiễm HIV đứng hàng đầu cả nước. Đối chiếu với tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số nghiện ma túy có thể thấy, địa phương nào có càng đông đồng bào dân tộc thiểu số nghiện ma túy thì tại địa phương đó, số người nhiễm HIV càng nhiều. Cụ thể như Điện Biên, Lai Châu, Sơn La và Nghệ An - 4 tỉnh có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số nhiễm HIV cao, cũng chính là 4 tỉnh có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số nghiện hút ma túy xếp hàng đầu cả nước.

Trong đó, đa số người nhiễm HIV là do lây nhiễm qua đường tình dục và đường kim tiêm mà chủ yếu là tiêm chích ma túy; tập trung đông ở các dân tộc Thái, Mông, Thổ, Tày, Nùng, Dao.

Đáng lo ngại, do thiếu hiểu biết, ngày tháng quanh quẩn ở bản làng, nương rẫy để nuôi những cơn thèm thuốc nên nhiều đồng bào không ý thức được sự nguy hiểm của căn bệnh HIV/AIDS. Chính vì vậy, hiện tượng người nghiện cùng sử dụng bơm kim tiêm thường xảy ra. Chỉ cần 1 người nghiện nhiễm HIV/AIDS thì sự lây lan của bệnh này với những người còn lại là hoàn toàn có thể.

Tại Nghệ An, theo thống kê chưa đầy đủ, tính đến thời điểm hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh phát hiện trên 8.000 người nhiễm HIV/AIDS, tập trung ở 438/480 xã tại 21 huyện, thành, thị. Đặc biệt, số người nhiễm HIV/AIDS ở các huyện vùng cao như Quế Phong, Kỳ Sơn, Tương Dương, Quỳ Châu… chiếm tỉ lệ lớn. Đó là chưa kể đến một bộ phận không nhỏ bị nhiễm còn “giấu bệnh” không đi khám, xét nghiệm do mặc cảm.

Nguyên nhân người nhiễm HIV còn sống của khu vực Tây Bắc cao do đây là vùng có nhiều phong tục tập quán khác biệt, xuất hiện nhiều tình trạng di dân từ nơi khác đến, cho nên các hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn những kiến thức về phòng, chống HIV/AIDS còn hạn chế.

Ngoài nguyên nhân lây nhiễm HIV/AIDS trực tiếp qua tiêm chích ma túy thì việc quan hệ tình dục trong nhóm đối tượng này cũng là một trong những nguy cơ làm lây nhiễm HIV. Ðáng chú ý, hiện nay công tác tư vấn, xét nghiệm HIV đối với đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế, bởi 22 tỉnh mới chỉ có 129 phòng tư vấn xét nghiệm HIV (5,8 phòng/tỉnh), trong khi đồng bào dân tộc thiểu số sống rải rác và ở các vùng sâu, vùng xa.

Công tác phòng, chống HIV/AIDS đang ngày càng khó khăn do nguồn lực cho công tác này ngày càng hạn hẹp. Trong khi đó, tuyến tỉnh chỉ đáp ứng được 50% nhu cầu cán bộ có trình độ đại học, tuyến huyện hiện chỉ có 20% số huyện có cán bộ chuyên trách cho công tác phòng, chống HIV/AIDS. Tại các tỉnh miền núi, con số này còn thấp hơn rất nhiều.

Bên cạnh đó, việc xét nghiệm HIV lưu động thời gian qua đã mang lại kết quả tích cực, tuy nhiên chưa đáp ứng được nhu cầu và sự tiếp cận của đồng bào dân tộc thiểu số. Các phòng khám điều trị ngoại trú đáp ứng được 46,5% nhu cầu thấp hơn tỷ lệ chung cả nước, xấp xỉ 70%…

Thời gian trước đây, khoảng 80% kinh phí hoạt động phòng, chống HIV/AIDS do các tổ chức quốc tế tài trợ. Tuy nhiên, kể từ khi Việt Nam trở thành nước có thu nhập trung bình thì tài trợ liên tục bị cắt giảm. Các dự án viện trợ từ tổ chức quốc tế đã kết thúc, một số dự án còn lại đang bị giảm mạnh kinh phí và sẽ chấm dứt trong 1-2 năm tới. Thêm vào đó, những khó khăn của nền kinh tế trong nước dẫn đến kinh phí phòng, chống HIV/AIDS do Trung ương cấp cho các địa phương cũng bị cắt giảm liên tục trong các năm gần đây, năm sau chỉ bằng 1/3 năm trước.