Cơ hội để tiến gần hơn mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030

Với hiệu quả vượt trội lên đến 100% trong việc ngăn ngừa lây nhiễm HIV cùng độ tuân thủ điều trị cao nhờ liều dùng 6 tháng một lần, Lenacapavir hứa hẹn sẽ là "vũ khí" đắc lực giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Tình hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam và những thách thức trong phòng ngừa

Theo số liệu từ Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), Việt Nam hiện có khoảng 250.000 người đang sống chung với HIV. Trong năm 2023, cả nước ghi nhận hơn 13.000 ca nhiễm mới, trong đó 84% là nam giới và trên 80% lây nhiễm qua đường tình dục. Đáng lo ngại hơn, dịch HIV có xu hướng trẻ hóa với tỉ lệ ca nhiễm mới ở nhóm 15-24 tuổi ngày càng gia tăng.

Một trong những rào cản lớn nhất của công tác phòng ngừa HIV tại Việt Nam là sự kỳ thị và phân biệt đối xử đối với các nhóm có nguy cơ cao như nam quan hệ tình dục đồng giới, người chuyển giới, người bán dâm và người nghiện chích ma túy. Điều này khiến họ e ngại tiếp cận các dịch vụ tư vấn xét nghiệm và dự phòng, dẫn đến nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng gia tăng. Bên cạnh đó, việc duy trì sự tuân thủ với các biện pháp dự phòng hiện nay như uống thuốc hàng ngày hay tiêm 2 tháng một lần cũng là một thách thức không nhỏ.

Lenacapavir - "Cuộc cách mạng" trong phòng ngừa và điều trị HIV

Lenacapavir, loại thuốc ức chế capsid HIV thế hệ mới của hãng Gilead, đã cho thấy hiệu quả vượt trội trong việc ngăn chặn sự lây nhiễm HIV. Trong thử nghiệm lâm sàng PURPOSE 1 với hơn 5.300 phụ nữ tại Nam Phi và Uganda, nhóm sử dụng Lenacapavir không ghi nhận bất kỳ ca nhiễm HIV mới nào, trong khi tỉ lệ này ở nhóm dùng thuốc uống hàng ngày là 1,5%.

Không chỉ hiệu quả cao, Lenacapavir còn mang lại sự tiện lợi vượt trội khi chỉ cần tiêm dưới da 2 lần/năm. Điều này giúp cải thiện đáng kể tính tuân thủ điều trị, đặc biệt với các nhóm dễ bỏ trị như thanh niên và phụ nữ mại dâm. Các chuyên gia đánh giá Lenacapavir gần như một "vaccine dự phòng HIV" và sẽ là bước đột phá trong kiểm soát dịch, nhất là tại các quốc gia có gánh nặng bệnh cao .

Bên cạnh vai trò dự phòng, Lenacapavir cũng đã được FDA, EMA và Health Canada phê duyệt để điều trị cho những bệnh nhân nhiễm HIV đa kháng thuốc. Thuốc đã cho thấy hoạt tính mạnh với các chủng HIV kháng thuốc mà không có sự đề kháng chéo với các loại thuốc kháng HIV khác. Điều này mở ra hy vọng cho những bệnh nhân đã hết phương án điều trị.

Thách thức trong việc tiếp cận Lenacapavir tại Việt Nam

Mặc dù tiềm năng của Lenacapavir là rất lớn, song để đưa thuốc vào sử dụng rộng rãi tại Việt Nam vẫn còn không ít rào cản. Trở ngại lớn nhất chính là giá thành của thuốc. Hiện tại, chi phí điều trị bằng Lenacapavir lên tới hơn 40.000 USD/năm ở nhiều quốc gia. Mức giá này là quá cao so với thu nhập của đại đa số người dân Việt Nam, đặc biệt là các nhóm dễ tổn thương.

Tuy nhiên, các nhà khoa học đã chỉ ra rằng nếu được sản xuất với quy mô lớn dưới dạng thuốc generic, giá thành của Lenacapavir có thể giảm xuống chỉ còn 40 USD/năm, tức giảm tới 1.000 lần so với hiện nay. Điều này đòi hỏi Gilead phải chấp thuận cho các công ty dược phẩm khác sản xuất thuốc generic với giá phải chăng cho các nước có thu nhập thấp và trung bình thông qua Medicines Patent Pool của Liên Hợp Quốc.

Một rào cản nữa là việc tích hợp Lenacapavir vào hệ thống y tế và các chương trình phòng chống HIV/AIDS quốc gia. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Y tế, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng để xây dựng hướng dẫn sử dụng, theo dõi và quản lý tác dụng phụ của thuốc. Đồng thời, việc đào tạo, tập huấn cho nhân viên y tế về cách dùng an toàn và hiệu quả Lenacapavir cũng rất quan trọng.

Triển vọng của Lenacapavir trong chiến lược loại trừ HIV/AIDS tại Việt Nam

Với những lợi thế vượt trội, Lenacapavir hứa hẹn sẽ là một "game changer" trong công cuộc phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam. Bộ Y tế đã đưa ra mục tiêu đến năm 2024 sẽ khống chế tỉ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dưới 0,3%, giảm số người nhiễm mới, số chuyển sang AIDS và tử vong do HIV. Việc đưa Lenacapavir vào sử dụng rộng rãi như một biện pháp dự phòng và điều trị sẽ góp phần quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu này.

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa tiềm năng của Lenacapavir, Việt Nam cần có những bước đi mạnh mẽ và quyết liệt hơn nữa. Trước hết, Chính phủ cần chủ động đàm phán với Gilead và các tổ chức quốc tế để có được mức giá thuốc hợp lý trước hết cho việc thí điểm thuốc này.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục thúc đẩy hợp tác công - tư, huy động nguồn lực từ các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng để mở rộng độ bao phủ của Lenacapavir, đặc biệt là với các nhóm dễ tổn thương.

Mặt khác, công tác truyền thông nâng cao nhận thức về lợi ích của Lenacapavir cũng cần được đẩy mạnh, nhằm khuyến khích người dân tự giác tham gia dự phòng và điều trị. Các chiến dịch truyền thông cần hướng tới giảm kỳ thị và phân biệt đối xử, tạo điều kiện cho mọi người dễ dàng tiếp cận dịch vụ chăm sóc HIV/AIDS một cách bình đẳng.

Sự ra đời của thuốc dự phòng HIV Lenacapavir đã mang tới niềm hy vọng mới trong cuộc chiến chống lại căn bệnh thế kỷ. Với hiệu quả vượt trội, độ tuân thủ cao và tiềm năng tiếp cận rộng rãi nhờ giá thành hợp lý, Lenacapavir hứa hẹn sẽ là một "vũ khí đắc lực" giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030.

Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành hiện thực, cần có sự chung tay của các bên liên quan, từ Chính phủ, ngành y tế, doanh nghiệp dược phẩm cho tới các tổ chức xã hội và cộng đồng. Chỉ khi đảm bảo tính sẵn có, chi phí hợp lý và tích hợp hiệu quả vào hệ thống y tế, Lenacapavir mới có thể phát huy tối đa tác dụng trong dự phòng và điều trị HIV tại Việt Nam.

Cuộc chiến chống HIV/AIDS tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức phía trước, song với những tiến bộ y học như Lenacapavir, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng vào một tương lai không còn HIV. Điều quan trọng là cần tiếp tục đẩy mạnh hợp tác, đầu tư và sáng tạo để mang lại những giải pháp tốt nhất cho cộng đồng, hướng tới mục tiêu không còn ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình đẩy lùi đại dịch.

Nam Tống