Đổi mới truyền thông trong phòng, chống HIV/AIDS: Từ nâng cao nhận thức đến xóa bỏ kỳ thị

Thực trạng đáng lưu ý của HIV/AIDS tại Việt Nam

Theo thống kê của Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), tính đến tháng 6/2025, Việt Nam đã ghi nhận khoảng 267.455 người nhiễm HIV, trong đó còn sống 250.496 người. Trong 6 tháng đầu năm, cả nước phát hiện 5.120 trường hợp nhiễm mới.

Một trong những xu hướng đáng quan ngại là tình trạng trẻ hóa độ tuổi nhiễm HIV. Cụ thể, nhóm tuổi 16-19 chiếm hơn 37% tổng số ca nhiễm mới; nhóm 30-39 tuổi chiếm hơn 31%. Đây là bằng chứng cho thấy HIV không chỉ còn là thách thức ở nhóm nguy cơ cao truyền thống mà đang len lỏi vào nhóm thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên - những người đang ở độ tuổi học tập, lao động và cống hiến.

Về nhóm nguy cơ, các số liệu cho thấy nam quan hệ tình dục đồng giới chiếm gần 60% số ca nhiễm mới. Điều này phản ánh thực tế dịch tễ, đồng thời cho thấy công tác truyền thông cần tiếp cận đa dạng, nhắm đến từng nhóm đối tượng với thông điệp phù hợp.

Tại TPHCM, địa phương có số ca nhiễm HIV lớn nhất cả nước, đang quản lý hơn 54.000 người nhiễm HIV. Thành phố cũng đặt ra mục tiêu rất tham vọng: 95% người nhiễm HIV biết được tình trạng của mình; 98% số đó được điều trị ARV; và trên 95% đạt tải lượng vi rút ức chế. Đây là mục tiêu tiếp cận chuẩn "95-95-95" của Liên Hợp Quốc, nếu thành công sẽ góp phần kiểm soát dịch HIV/AIDS.

Thách thức trong công tác truyền thông: Kỳ thị và tự kỳ thị

Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là kỳ thị và phân biệt đối xử. Nhiều nghiên cứu cho thấy, không ít người nhiễm HIV phải đối diện với thái độ xa lánh của cộng đồng, thậm chí ngay trong môi trường y tế. Điều này khiến họ ngần ngại xét nghiệm, che giấu tình trạng sức khỏe, dẫn đến nguy cơ lây truyền trong cộng đồng.

Bên cạnh kỳ thị xã hội, tự kỳ thị cũng là vấn đề nghiêm trọng. Không ít người nhiễm HIV rơi vào trạng thái mặc cảm, tội lỗi, cảm thấy vô dụng, sợ hãi. Tự kỳ thị không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý, đời sống mà còn cản trở việc tuân thủ điều trị lâu dài. Đây chính là lý do vì sao truyền thông nhân văn, đồng cảm lại quan trọng – để người bệnh có niềm tin rằng HIV không đồng nghĩa với dấu chấm hết, mà có thể kiểm soát, sống khỏe mạnh và hữu ích cho cộng đồng.

Đổi mới nội dung truyền thông: Chính xác, nhân văn, đa dạng

Theo các chuyên gia, truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cần được đổi mới theo hướng chính xác, nhân văn và đa dạng kênh tiếp cận.

Thứ nhất, thông điệp không chỉ dừng ở cảnh báo rủi ro mà cần nhấn mạnh khả năng sống khỏe mạnh cùng HIV nếu tuân thủ điều trị. ARV hiện nay giúp người nhiễm duy trì tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện, đồng nghĩa với việc hầu như không còn khả năng lây truyền qua quan hệ tình dục. Đây là thông điệp "K = K" (Không phát hiện = Không lây truyền) đã được WHO và UNAIDS khẳng định, cần được truyền tải mạnh mẽ để xóa bỏ sợ hãi, kỳ thị.

Thứ hai, nội dung truyền thông cần mang tính tích cực, truyền cảm hứng. Thay vì tập trung vào hình ảnh tiêu cực, cần lan tỏa những câu chuyện thành công của người nhiễm HIV biết vượt qua mặc cảm, xây dựng gia đình, cống hiến cho xã hội.

Thứ ba, phải đa dạng hóa kênh tiếp cận. Ngoài các phương tiện truyền thống như báo, đài, tờ rơi, loa phát thanh, cần tận dụng mạng xã hội – nơi giới trẻ tiếp nhận thông tin nhanh chóng. Các video ngắn, chiến dịch trực tuyến, câu chuyện trên nền tảng TikTok, Facebook, YouTube sẽ dễ dàng chạm tới nhóm tuổi 16-25 – vốn đang chiếm tỉ lệ lớn trong số ca nhiễm mới.

Nhu cầu cấp thiết trong giáo dục giới tính và sức khỏe sinh sản trong trường học

Một giải pháp được nhiều chuyên gia khuyến nghị là đưa giáo dục giới tính và sức khỏe sinh sản, phòng tránh HIV/AIDS vào chương trình chính khóa ở bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông.

Thực tế cho thấy, phần lớn thanh thiếu niên nhiễm HIV chưa có kiến thức đầy đủ về tình dục an toàn, chưa biết cách sử dụng bao cao su hoặc phòng tránh lây nhiễm qua đường máu, đường tình dục. Nếu được trang bị kiến thức từ sớm, các em sẽ có kỹ năng tự bảo vệ bản thân, đồng thời hình thành thái độ đúng đắn, không kỳ thị với người nhiễm HIV.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, giáo dục giới tính toàn diện không làm gia tăng quan hệ tình dục ở tuổi vị thành niên, mà ngược lại, giúp thanh niên có trách nhiệm hơn, giảm nguy cơ lây nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục.

Đổi mới truyền thông về HIV/AIDS không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà cần sự chung tay của báo chí và cộng đồng.

Đối với ngành y tế, cần cung cấp số liệu chính xác, khuyến cáo khoa học, hỗ trợ chuyên môn để truyền thông không rơi vào tình trạng sai lệch, gây hoang mang.

Bên cạnh đó, báo chí, truyền thông cần có vai trò dẫn dắt dư luận, truyền tải thông điệp chính thống, nhân văn, giúp xã hội hiểu đúng về HIV. Mỗi bài báo, chương trình truyền hình, video mạng xã hội đều có thể góp phần xóa kỳ thị.

Các tổ chức cộng đồng, nhóm tự lực của người nhiễm HIV, đóng vai trò cầu nối, chia sẻ câu chuyện thật, truyền cảm hứng cho những người cùng cảnh ngộ, giúp họ tự tin điều trị và hòa nhập.

Mối quan hệ hợp tác ba bên này sẽ tạo thành một hệ sinh thái truyền thông toàn diện, bền vững.

Quyết tâm chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030

Đổi mới chất lượng thông tin, truyền thông về HIV/AIDS không chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin đúng, đủ, mà quan trọng hơn là thay đổi thái độ xã hội. Khi kỳ thị giảm, người nhiễm HIV sẽ mạnh dạn đi xét nghiệm, tham gia điều trị, tuân thủ phác đồ. Khi thông tin tích cực lan tỏa, thanh thiếu niên sẽ hiểu rằng tình dục an toàn, sử dụng bao cao su, điều trị dự phòng PrEP là những lựa chọn bình thường, văn minh.

Điều đó không chỉ giúp giảm số ca nhiễm mới, mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030 như Việt Nam đã cam kết.

HIV/AIDS không còn là "án tử" như những năm 1990, nhưng vẫn là một trong những thách thức y tế công cộng lớn. Việt Nam đang chứng kiến sự trẻ hóa các ca nhiễm mới, đồng thời đối diện với rào cản kỳ thị xã hội. Trong bối cảnh đó, đổi mới công tác thông tin, truyền thông là yêu cầu then chốt: phải chính xác, nhân văn, đa dạng kênh; phải giáo dục giới tính trong trường học; phải có sự chung tay của y tế, báo chí, cộng đồng.

Khi mỗi thông điệp được truyền tải đúng, khi người nhiễm HIV được nhìn nhận bình đẳng, và khi thanh thiếu niên được trang bị kiến thức phòng tránh, Việt Nam sẽ có thêm cơ hội kiểm soát dịch HIV/AIDS, hướng tới một xã hội khỏe mạnh, văn minh, nhân ái.

Thùy Chi