Đồng hành cùng trẻ nhiễm HIV trên hành trình trưởng thành

Chia sẻ với trẻ nhiễm HIV để trẻ trưởng thành một cách lành mạnh

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Hàng chục nghìn người nhiễm HIV được tiếp cận thuốc kháng virus (ARV); hàng nghìn trẻ em được sinh ra khỏe mạnh từ những bà mẹ nhiễm HIV nhờ dự phòng lây truyền mẹ con. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả ấy, vẫn còn một nhóm dễ bị tổn thương cần được quan tâm nhiều hơn nữa, đó là trẻ em và thanh thiếu niên nhiễm HIV.

Các em không chỉ cần thuốc để duy trì sự sống, mà còn cần tri thức, sự đồng hành và chia sẻ để trưởng thành một cách lành mạnh. Trong đó, giáo dục sức khỏe sinh sản được xem là "chìa khóa" giúp bảo vệ các em, song thực tế, lĩnh vực này vẫn còn nhiều khoảng trống.

Theo số liệu thống kê của Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), năm 2024, số ca HIV mới được phát hiện là 13.351, trong đó 1.905 người tử vong do AIDS. Ước tính hiện nay có hơn 267.000 người nhiễm HIV trên cả nước, trong đó có hàng nghìn trẻ em và thanh thiếu niên. Khi bước vào tuổi dậy thì, các em đối diện nhiều thay đổi về tâm sinh lý. Nhu cầu tìm hiểu về tình bạn, tình yêu, sức khỏe sinh sản là điều hoàn toàn tự nhiên. Thế nhưng, thay vì được lắng nghe và định hướng, nhiều em lại lớn lên trong sự im lặng.

Ở trường học, chương trình giáo dục giới tính đã được lồng ghép, nhưng thường mang tính phổ quát, chưa đáp ứng nhu cầu đặc thù của trẻ nhiễm HIV. Không ít giáo viên còn e ngại khi đề cập đến vấn đề tình dục, cách sử dụng bao cao su, hay lây truyền HIV qua đường tình dục.

Trong gia đình, cha mẹ hoặc người chăm sóc cũng thường né tránh vì cho rằng đây là "chuyện nhạy cảm", thậm chí sợ rằng nếu nói nhiều thì trẻ sẽ tò mò và dễ có hành vi nguy cơ. Hệ quả là nhiều em buộc phải tự tìm hiểu qua mạng xã hội, bạn bè – những nguồn thông tin thiếu kiểm chứng.

Kỳ thị xã hội cũng là một rào cản lớn. Không ít trẻ bị phân biệt, xa lánh chỉ vì mang trong mình HIV. Điều này khiến các em tự ti, mặc cảm, ngại giao tiếp và hạn chế chia sẻ về bản thân. Một số em bỏ học, giấu giếm tình trạng bệnh, từ đó mất đi cơ hội tiếp cận dịch vụ tư vấn, hỗ trợ về sức khỏe sinh sản.

Những hệ lụy khôn lường khi trẻ thiếu kiến thức

Việc không được trang bị đầy đủ kiến thức sức khỏe sinh sản có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng: Nguy cơ lây truyền HIV cho bạn tình do quan hệ tình dục không an toàn; Dễ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác như giang mai, lậu, chlamydia – vốn khiến hệ miễn dịch suy yếu, HIV tiến triển nhanh hơn; Mang thai ngoài ý muốn ở các em gái nhiễm HIV, nhiều trường hợp dẫn tới phá thai không an toàn, ảnh hưởng sức khỏe và tinh thần; Bỏ điều trị ARV vì lo sợ bị phát hiện, dẫn tới virus bùng phát, vừa gây hại cho bản thân, vừa làm tăng khả năng lây nhiễm trong cộng đồng.

Sự im lặng kéo dài còn để lại vết hằn tâm lý nặng nề. Trẻ có thể cảm thấy cô độc, tội lỗi, dễ rơi vào trầm cảm, lo âu. Càng thiếu sự đồng hành, các em càng dễ bị tổn thương và khó xây dựng tương lai lành mạnh.

Ngược lại, khi được tiếp cận giáo dục sức khỏe sinh sản toàn diện, trẻ nhiễm HIV có thể chủ động bảo vệ bản thân và cộng đồng. Các em hiểu rõ tầm quan trọng của bao cao su, của việc tuân thủ điều trị ARV, từ đó giảm đáng kể nguy cơ lây truyền HIV. Các em gái nhiễm HIV có thể mang thai và sinh con khỏe mạnh nhờ dự phòng lây truyền mẹ con.

Quan trọng hơn, giáo dục đúng cách còn giúp trẻ xóa bỏ mặc cảm, tự tin hòa nhập xã hội và xây dựng mối quan hệ tình cảm lành mạnh. Các em biết rằng mình có quyền được yêu thương, học tập và cống hiến như mọi người.

Đại diện Cục Phòng bệnh cho biết, trẻ nhiễm HIV đang bước vào tuổi dậy thì với nhiều thay đổi tâm sinh lý. Nếu thiếu kiến thức, các em dễ rơi vào hành vi tình dục nguy cơ cao. Giáo dục sức khỏe sinh sản không chỉ bảo vệ các em mà còn là biện pháp phòng, chống HIV hiệu quả cho cộng đồng.

Bà Naomi Kitahara, Trưởng Đại diện Quỹ Dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam, khẳng định: Mọi trẻ em, bao gồm cả trẻ nhiễm HIV, đều có quyền được tiếp cận giáo dục sức khỏe sinh sản toàn diện. Điều này giúp các em hiểu rõ về cơ thể, biết cách tự bảo vệ bản thân và có trách nhiệm trong các mối quan hệ.

Ngoài ra, kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia đã tích hợp giáo dục tình dục toàn diện vào trường học từ sớm, với nội dung phù hợp từng lứa tuổi. Tại châu Phi, nơi tỉ lệ trẻ nhiễm HIV cao, các chương trình tư vấn đồng đẳng, câu lạc bộ thanh niên, và dịch vụ y tế thân thiện đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong giảm lây nhiễm và tăng tuân thủ điều trị.

Giải pháp đồng bộ để lấp đầy khoảng trống

Để lấp đầy khoảng trống, các chuyên gia đề xuất một loạt giải pháp:

Thứ nhất, xóa bỏ kỳ thị, nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua truyền thông đa dạng, mạng xã hội, tọa đàm và hoạt động ngoại khóa.

Thứ hai, tích hợp giáo dục sức khỏe sinh sản vào trường học với nội dung riêng cho trẻ nhiễm HIV, nhấn mạnh phòng ngừa lây truyền và tuân thủ điều trị.

Thứ ba, đào tạo nhân lực: Giáo viên, cán bộ y tế, nhân viên xã hội cần kỹ năng mềm và kiến thức chuyên sâu để tư vấn hiệu quả.

Thứ tư, phát triển dịch vụ thân thiện: Mở rộng phòng khám thân thiện, đường dây nóng, dịch vụ tư vấn trực tuyến dành cho thanh thiếu niên nhiễm HIV.

Thứ năm, gia đình đồng hành: Cha mẹ, người chăm sóc cần được hỗ trợ để trò chuyện cởi mở, xây dựng niềm tin cho trẻ.

Thứ sáu, hợp tác liên ngành và quốc tế: Tăng cường sự phối hợp giữa y tế, giáo dục, đoàn thể, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ các tổ chức quốc tế.

Giáo dục sức khỏe sinh sản cho trẻ nhiễm HIV không chỉ là cung cấp kiến thức, mà còn là trao quyền để các em sống tự tin, có trách nhiệm và đóng góp cho xã hội. Đừng để các em lớn lên trong im lặng, thiếu thốn tri thức và tình yêu thương. Khi gia đình, nhà trường, y tế và cộng đồng cùng chung tay, trẻ em nhiễm HIV mới thật sự có cơ hội trưởng thành khỏe mạnh, tự tin và trọn vẹn.

Thùy Chi