Giải pháp đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV giai đoạn 2025-2030

Thực trạng hoạt động đáp ứng y tế công cộng kiểm soát lây nhiễm HIV

Ths. Bs. Võ Hải Sơn, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho biết, tính đến 12/2024, toàn quốc có 245.762 người nhiễm HIV còn sống, lũy tích tử vong 116.004 người. Năm 2024, phát hiện trên 13.000 trường hợp nhiễm HIV, mặc dù dịch HIV là dịch tập trung trong các nhóm có hành vi nguy cơ cao, được kiểm soát. Tuy nhiên, vẫn có nguy cơ tiềm ẩn gia tăng trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), tăng từ 3,6% lên 12,5% vào năm 2022. Khu vực miền Nam (chiếm 60% số ca nhiễm trên toàn quốc), nguy cơ bùng phát ở một số địa bàn không được quan tâm đầu tư.

Đáng lưu ý, kích cỡ quần thể có hành vi nguy cơ cao lây nhiễm HIV có dấu hiệu gia tăng như nhóm MSM tăng từ 270.883 người (năm 2019) lên 428.450 người (năm 2023).

Để kiểm soát được dịch, năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 với 11 nhóm giải pháp. Trong đó, có biện pháp giám sát, theo dõi và đánh giá như xác định các khu vực lây nhiễm, xây dựng hệ thống thông tin cảnh báo dịch, áp dụng kỹ thuật chẩn đoán mới nhiễm để đánh giá và ước tính nguy cơ lây nhiễm; nâng cao chất lượng dữ liệu, sử dụng dữ liệu, ứng dụng công nghệ thông tin trong cảnh báo sớm, kiểm soát và đáp ứng y tế công cộng trong phòng, chống HIV/AIDS.

Để triển khai được các giải pháp này, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 2520/QĐ-BYT ngày 15/6/2020 về Kế hoạch triển khai mở rộng xét nghiệm nhiễm mới HIV cho giai đoạn 2020-2024, Quyết định số 2834/QĐ-BYT ngày 09/6/2021 về việc hướng dẫn thực hiện xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV và sử dụng số liệu xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV trong phòng, chống HIV/AIDS.

Theo số liệu thống kê, cho đến nay, 50/63 tỉnh, thành phố đã thực hiện và phát hiện khoảng 1,7% nhiễm mới HIV. 05 tỉnh/ thành phố triển khai thành công mô hình đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV, kiểm soát dịch và cải thiện chất lượng dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.

Tại Cần Thơ, số phát hiện mới giảm 17%, tỉ lệ khách hàng dương tính HIV được kết nối điều trị ARV tăng từ 68,2% lên 96,3%, tỉ lệ điều trị trong ngày tăng từ 8% lên 57%. Tại Kiên Giang, tỉ lệ khách hàng nhiễm HIV được kết nối điều trị ARV tăng từ 84% lên 91%. Tại Sóc Trăng, tăng 8% tỉ lệ điều trị trong ngày, tăng 21% khách hàng PrEP mới, và tăng gần 10% tại Đồng Tháp. Tại Cao Bằng đã huy động được kinh phí của địa phương để thực hiện hoạt động đáp ứng y tế công cộng kiểm soát dịch trong nhóm nghiện chích ma túy.

Tồn tại một số khoảng trống trong phòng, chống dịch HIV/AIDS

Thời gian qua, ngành y tế đã rất nỗ lực trong công tác phòng, chống HIV và đã đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đã đạt được, vẫn còn một số tồn tại, khoảng trống. Điển hình, hệ thống các văn bản, hướng dẫn về phát hiện nhiễm mới, xác định chùm ca, ổ dịch, biện pháp đáp ứng y tế công cộng với chùm ca lây nhiễm HIV đã được phát triển nhưng chưa đầy đủ các tình huống thực tiễn phát sinh.

Ngoài ra, các mức độ đáp ứng, hướng dẫn về sử dụng số liệu, bảo đảm chất lượng dữ liệu chưa đầy đủ. Chưa có công cụ giám sát, đánh giá hiệu quả và kết thúc quá trình đáp ứng y tế công cộng với chùm ca lây nhiễm HIV.

Việc quản lý, sử dụng số liệu phát hiện các điểm nóng, cảnh báo nguy cơ về dịch, cải thiện chất lượng hoạt động chưa đồng đều, còn hạn chế trong việc vận dụng số liệu để nhận định tình hình dịch, cảnh báo nhóm quần thể, địa điểm có nguy cơ bùng phát, phát hiện các khoảng trống về dịch vụ nhằm tăng cường hoạt động phòng, chống HIV/AIDS và kiểm soát sự gia tăng lây nhiễm HIV trong nhóm quần thể và địa điểm có nguy cơ.

Nhân lực ở các tuyến thiếu kiến thức, hạn chế về kỹ năng đánh giá, nhận định tình hình dịch và triển khai đáp ứng y tế công cộng. Việc áp dụng các giải pháp chuyên môn kỹ thuật về đáp ứng y tế công cộng còn thụ động, chưa đồng bộ, thống nhất, chưa xác định được các ưu tiên can thiệp phòng, chống HIV/AIDS dựa trên bằng chứng. Chưa có kế hoạch triển khai đáp ứng y tế công cộng với chùm ca lây nhiễm HIV dài hạn để địa phương có căn cứ triển khai đồng bộ trên toàn quốc.

Việc triển khai biện pháp đáp ứng y tế công cộng đang được các tổ chức quốc tế khuyến cáo áp dụng. Tổ chức Y tế thế giới khuyến nghị: tối ưu hóa hệ thống, ban ngành, quan hệ đối tác và quản lý bùng phát dịch, tận dụng bài học từ đại dịch COVID-19 để tăng cường sự chuẩn bị, phát huy tính linh hoạt của hệ thống và cộng đồng, nhằm ngăn ngừa và quản lý dịch bệnh HIV trong tương lai.

Để giải quyết những vấn đề tồn tại, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ khuyến nghị: thực hiện giám sát nhiễm mới để hiểu dịch bệnh; phát triển và đổi mới công cụ giám sát theo dõi các ca nhiễm mới, giám sát sinh học phân tử và biện pháp đánh giá các nhóm quần thể nguy cơ liên tục và định kỳ. Trên cơ sở đó, Việt Nam cũng đang từng bước triển khai các khuyến nghị. Trong quá trình triển khai cần theo dõi, đánh giá hiệu quả, trao đổi kinh nghiệm, tăng cường hợp tác góp phần thực hiện thành công Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.

Trước đó, Bộ Y tế đã ban hành Kế hoạch triển khai mở rộng xét nghiêm nhiễm mới HIV giai đoạn 2020-2024 và năm 2020, với mục tiêu sử dụng xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV để xác định: tỉ lệ nhiễm mới HIV; chùm lây nhiễm (cluster), địa bàn điểm nóng về dịch HIV (outbreak); nhóm nguy cơ cao mới nổi; các địa bàn cần can thiệp và đề xuất các giải pháp ưu tiên để khống chế lây nhiễm.

Đại diện Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), để công tác phòng, chống HIV/AIDS được triển khai theo đúng quy định, nâng cao hiệu lực, hiệu quả các giải pháp chuyên môn về giám sát dịch, theo dõi đánh giá chương trình HIV/AIDS của Chiến lược quốc gia đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc, Bộ Y tế vừa ban hành Kế hoạch hành động thực hiện giải pháp đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV tại Việt Nam, giai đoạn 2025-2030. Việc này là thực sự cần thiết để đáp ứng với dịch HIV trong tình hình mới, đồng thời hướng tới kết thúc dịch HIV/AIDS vào năm 2030.

Đẩy mạnh các hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV

Nhằm kiểm soát và ngăn chặn sự lây truyền HIV kịp thời, góp phần đạt được mục tiêu chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, trong thời gian tới, ngành y tế sẽ đẩy mạnh việc triển khai các hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV.

Cụ thể, ngành y tế sẽ xây dựng và cập nhật các văn bản và hướng dẫn chuyên môn về đáp ứng y tế công cộng; Tăng cường phát hiện, cảnh báo, điều tra dịch tễ học chùm ca nhiễm HIV; Triển khai và tổ chức thực hiện các biện pháp chuyên môn về đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV tại địa bàn có cảnh báo dịch; Báo cáo kết quả, theo dõi, giám sát, đánh giá, nghiên cứu khoa học kết quả triển khai đáp ứng y tế công cộng.

Các hoạt động nhằm phấn đấu đạt được các chỉ tiêu: 100% tỉnh, thành phố được cập nhật các văn bản, hướng dẫn chuyên môn về đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV; 100% lãnh đạo, cán bộ chương trình phòng, chống HIV/AIDS các tỉnh, thành phố được đào tạo về quy trình đáp ứng y tế công cộng; 100% tỉnh, thành phố có thực hiện việc theo dõi phân tích số liệu giám sát dịch và theo dõi chương trình theo quy định hàng quý để phát hiện cảnh báo dịch và các khoảng trống dịch vụ.

Bên cạnh đó, phấn đấu trên 80% tỉnh, thành phố ứng dụng xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV phục vụ việc cảnh báo dịch; trên 80% tỉnh, thành phố có chùm ca nhiễm HIV lập kế hoạch và triển khai các biện pháp đáp ứng y tế công cộng, huy động nguồn lực hợp pháp để triển khai thực hiện kế hoạch đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV; trên 100% tỉnh, thành phố thực hiện đáp ứng y tế công cộng có báo cáo, đánh giá định kỳ sau đáp ứng để duy trì bền vững, hiệu quả kiểm soát lây nhiễm HIV trên địa bàn quản lý.

Đại diện Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, để đạt được các mục tiêu đã đề ra, trong thời gian tới, ngành y tế sẽ chú trọng 5 giải pháp.

Thứ nhất, huy động nhân lực đánh giá thực trạng nguồn lực triển khai chương trình phòng, chống HIV/AIDS và đáp ứng khi có cảnh báo dịch; Thiết lập mạng lưới hỗ trợ kỹ thuật về đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV; Có kế hoạch huy động nguồn lực tại các đơn vị được phân công giao nhiệm vụ phân tích dữ liệu xét nghiệm giải trình tự gen; Đào tạo liên tục và đào tạo lại cho các đội ngũ cán bộ, nhân viên thực hiện hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV; Nâng cao vai trò chủ động của cá nhân/tổ chức ở địa phương trong việc phát hiện, cảnh báo và triển khai đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV.

Thứ hai, huy động tài chính. Cụ thể, định hướng các cấp ưu tiên bố trí kinh phí cho hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV, các hoạt động liên quan đến xét nghiệm giám sát dịch như xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV, xét nghiệm sinh học phân tử. Các cơ quan, đơn vị xây dựng kế hoạch kinh phí và vận động hỗ trợ cho thực hiện đáp ứng y tế công cộng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt;

Tiếp tục huy động và sử dụng hiệu quả nguồn viện trợ quốc tế cho hoạt động đáp ứng y tế công cộng; Tăng cường sự tham gia của các cá nhân, tổ chức, khu vực tư nhân cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS theo quy định của pháp luật trong quá trình triển khai hoạt động đáp ứng y tế công cộng.

Thứ ba, nâng cao năng lực hệ thống phòng, chống HIV/AIDS từ trung ương tới địa phương. Cụ thể, phát triển chương trình tài liệu đào tạo trực tiếp, trực tuyến về đáp ứng y tế công cộng; Nâng cao năng lực của các Viện, Bệnh viện trung ương trong việc phân tích và sử dụng dữ liệu giám sát dịch, dữ liệu sinh học phân tử HIV để cảnh báo chùm ca nhiễm HIV kịp thời, chính xác.

Thực hiện đào tạo tập huấn các nội dung chuyên môn tư vấn bạn tình bạn chích (PNS), tiếp cận mạng lưới xã hội (SNS), các quy trình kết nối vào dịch vụ dự phòng PrEP, dịch vụ điều trị ARV, điều trị nhanh trong ngày,...;

Đào tạo hỗ trợ kỹ thuật về cải thiện chất lượng dịch vụ thông qua đào tạo tập huấn, hướng dẫn cầm tay chỉ việc, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm giữa các tuyến về sử dụng số liệu, phân tích nguyên nhân cải thiện chất lượng dịch vụ, xây dựng kế hoạch đáp ứng y tế công cộng.

Thứ tư, bảo đảm cung ứng sinh phẩm, vật tư phục vụ hoạt động phòng, chống dịch HIV. Cụ thể, thường xuyên đánh giá, dự báo nhu cầu sinh phẩm, vật tư phục vụ cho kiểm soát dịch HIV trong trường hợp gia tăng dịch xuất hiện các khu vực cảnh báo; Đa dạng hóa nguồn cung, tăng cường huy động các sinh phẩm, vật tư từ các nguồn tài trợ, ủng hộ bằng hiện vật; Giám sát đánh giá tình trạng đảm bảo sinh phẩm, vật tư y tế phục vụ kiểm soát dịch HIV ở các khu vực nguy cơ gia tăng lây nhiễm.

Thứ năm, tăng cường vai trò điều phối và huy động sự hỗ trợ kỹ thuật, nguồn lực của các cơ quan, tổ chức. Bộ Y tế sẽ phối hợp liên ngành, trao đổi thông tin hai chiều giữa trung ương và địa phương, giữa các tỉnh thành phố, giữa các ban ngành trong nhiệm vụ, quyền hạn được giao trong để thực hiện đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV;

Tận dụng nguồn lực của xã hội, cộng đồng và sự tham gia của các tổ chức cá nhân thực hiện đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV. Đồng thời, vận động, huy động các nguồn viện trợ quốc tế, tăng cường sự tham gia hỗ trợ kỹ thuật và kinh phí của các tổ chức quốc tế cho hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV.

Căn cứ trên tình hình dịch, dấu hiệu cảnh báo gia tăng về dịch HIV, chùm ca nhiễm HIV, ngành y tế sẽ lựa chọn khu vực, địa bàn để triển khai các hoạt động đáp ứng y tế công cộng với chùm ca nhiễm HIV.

Thùy Chi