Giải quyết vấn đề trầm cảm và lo âu ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS

Nguyên nhân khiến người nhiễm HIV dễ tổn thương về tinh thần

Nhiều nghiên cứu cho thấy nguy cơ rối loạn tâm thần, đặc biệt là trầm cảm và lo âu, ở người nhiễm HIV cao hơn rõ rệt so với dân số chung. Thực tế, người sống chung với HIV có khả năng mắc trầm cảm cao gấp 2-3 lần so với người không nhiễm, với tỉ lệ dao động 30-40%, trong khi ở cộng đồng nói chung con số này chỉ khoảng 10%.

Các rối loạn lo âu cũng phổ biến, ảnh hưởng tới 25-35% bệnh nhân. Những số liệu này phản ánh sức khỏe tinh thần đang là gánh nặng song hành với HIV, tác động trực tiếp đến chất lượng cuộc sống, khả năng tuân thủ điều trị.

ThS. BSNT Nguyễn Trọng Quân, Khoa Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện E, cho biết: Ngay từ thời điểm nhận kết quả dương tính với HIV, người bệnh thường phải đối diện với cú sốc tâm lý lớn. Cảm giác sợ hãi, mặc cảm tội lỗi cùng nỗi ám ảnh về một tương lai mờ mịt luôn đè nặng.

Nhiều bệnh nhân chia sẻ, họ sống trong tâm trạng lo sợ bị phát hiện, ám ảnh việc vô tình lây truyền cho người khác hay đối diện với sự kỳ thị xã hội. Khi trạng thái căng thẳng này kéo dài mà không được giải tỏa, nguy cơ rơi vào trầm cảm, rối loạn lo âu càng trở nên hiện hữu – đặc biệt với những người thiếu chỗ dựa tinh thần từ gia đình, bạn bè.

Không chỉ tấn công hệ miễn dịch, HIV còn ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương. Quá trình viêm mạn tính do virus gây ra làm gián đoạn hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine – những yếu tố then chốt trong việc điều hòa cảm xúc. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, nguy cơ rối loạn khí sắc gia tăng rõ rệt.

Bên cạnh đó, một số thuốc kháng virus trong phác đồ ARV có thể gây tác dụng phụ như mất ngủ, ác mộng, bồn chồn, góp phần làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm, lo âu.

Ngoài ra, người nhiễm HIV còn phải đối diện với sự kỳ thị, phân biệt đối xử trong công việc và đời sống. Không ít người buộc phải che giấu tình trạng bệnh, chấp nhận sống trong cô đơn và căng thẳng thường trực. Áp lực kinh tế từ chi phí điều trị lâu dài, cùng nỗi lo mất việc làm, giảm cơ hội nghề nghiệp càng dễ khiến họ rơi vào suy sụp tinh thần.

Khi những tác động tâm lý, sinh học và xã hội đồng thời cộng hưởng, người bệnh có nguy cơ suy kiệt tinh thần, dẫn đến trầm cảm hoặc lo âu mạn tính nếu không được hỗ trợ kịp thời.

Nhận biết sớm dấu hiệu trầm cảm, lo âu ở người nhiễm HIV

Theo ThS.BSNT Nguyễn Trọng Quân, phát hiện sớm là chìa khóa quan trọng để ngăn chặn các rối loạn tâm thần tiến triển nặng. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều triệu chứng thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với sự mệt mỏi do bệnh lý khác. Do đó, nhận diện đúng những biểu hiện đặc trưng là yếu tố then chốt để can thiệp kịp thời.

Về cảm xúc: Buồn bã, tuyệt vọng kéo dài không rõ nguyên nhân; Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích; Dễ cáu gắt, lo âu thái quá.

Về thể chất và hành vi: Rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ nhiều bất thường); Ăn uống kém, sụt cân nhanh chóng; Mệt mỏi thường xuyên.

Về nhận thức: Tự ti, cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi; Khó tập trung, suy nghĩ chậm chạp; Xuất hiện ý nghĩ tiêu cực về cái chết hoặc tự tử.

Nếu những triệu chứng này kéo dài trên hai tuần, người bệnh cần được hỗ trợ y tế và tâm lý kịp thời. Việc bỏ qua có thể khiến tình trạng trầm cảm và lo âu tiến triển âm thầm, để lại nhiều hệ lụy nặng nề cho sức khỏe và cuộc sống.

Trầm cảm và lo âu kéo dài có thể khiến người nhiễm HIV dần đánh mất niềm vui sống. Họ thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, mất động lực, không còn hứng thú với những hoạt động từng mang lại ý nghĩa. Điều này dẫn đến việc chất lượng cuộc sống giảm sút rõ rệt, khiến bệnh nhân không còn thấy sự gắn kết giữa nỗ lực điều trị và tương lai.

Không chỉ ảnh hưởng đến đời sống cá nhân, rối loạn tâm lý còn làm suy giảm khả năng tương tác xã hội của người bệnh. Do mặc cảm và sợ bị kỳ thị, nhiều người có xu hướng thu mình, hạn chế tiếp xúc với bạn bè, đồng nghiệp hoặc thậm chí là người thân. Sự cô lập này càng khoét sâu cảm giác cô đơn, bất lực, từ đó tạo nên vòng xoáy tiêu cực khiến tình trạng trầm cảm, lo âu trở nên nghiêm trọng hơn.

Hãy sống tích cực và truyền cảm hứng cho cộng đồng

Trong môi trường làm việc, trầm cảm và lo âu có thể bộc lộ dưới dạng giảm khả năng tập trung, trí nhớ kém, ra quyết định chậm chạp hoặc thường xuyên vắng mặt vì lý do sức khỏe. Hệ quả là hiệu suất lao động bị ảnh hưởng, cơ hội thăng tiến bị hạn chế, thậm chí nhiều người còn đối diện nguy cơ mất việc.

Về lâu dài, nếu không được can thiệp kịp thời, những rối loạn này có thể làm giảm khả năng tuân thủ điều trị HIV. Người bệnh có thể bỏ dở thuốc hoặc không đến tái khám đúng hẹn, dẫn đến nguy cơ kháng thuốc và tiến triển bệnh nhanh hơn. Khi cả thể chất lẫn tinh thần đều bị bào mòn, người nhiễm HIV sẽ rơi vào vòng luẩn quẩn khó thoát ra, làm trầm trọng thêm gánh nặng cá nhân và xã hội.

Nhờ sự tiến bộ của y học, HIV hiện nay đã được kiểm soát như một bệnh mạn tính. Khi tuân thủ điều trị, tải lượng virus trong máu có thể giảm xuống mức "không phát hiện được", đồng nghĩa với việc nguy cơ lây truyền sang người khác bằng 0. Điều này giúp người bệnh yên tâm hơn về tương lai, giảm bớt mặc cảm và lo lắng.

Thực tế, ngày càng có nhiều người nhiễm HIV sống khỏe mạnh, lập gia đình, sinh con an toàn và xây dựng cuộc sống trọn vẹn như những người khác. Đây là minh chứng rõ ràng rằng HIV không đồng nghĩa với "dấu chấm hết", mà có thể trở thành một phần cuộc sống nếu được kiểm soát tốt.

Quan trọng hơn, khi sức khỏe được duy trì ổn định, người bệnh có thể biến trải nghiệm này thành động lực để trân trọng cuộc sống, sống tích cực và truyền cảm hứng cho cộng đồng.

Thùy Chi