Nỗ lực hiện thực hóa mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030

Thách thức lớn đối với mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030

Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 đặt ra 3 mục tiêu 95-95-95, đó là: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình; 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV và 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Điển hình tại Cần Thơ, đến cuối năm 2024, với mục tiêu 90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm bản thân, thành phố đã đạt được 94,7%, so với cùng kỳ năm 2023 tăng 4,4%. Mục tiêu 90% người chẩn đoán nhiễm HIV đạt tỷ lệ 98,3%, so với cùng kỳ tăng 2,7%. Mục tiêu 90% người nhiễm HIV điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế (< 1000 bản sao/ml máu), tỉ lệ bệnh nhân điều trị ARV sau 12 tháng được xét nghiệm tải lượng virus và có kết quả tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt 98,9%, tăng 8% so với cùng kỳ.

Cần Thơ đứng thứ 2 trong khu vực Ðồng bằng sông Cửu Long về số ca nhiễm HIV. Dù có nhiều thành công, là điểm sáng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, thành phố cũng đang đối mặt những thách thức và nguy cơ, nhất là trong bối cảnh số ca nhiễm HIV tăng nhanh trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM).

Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Cần Thơ, trong năm 2024, thành phố ghi nhận 267 người nhiễm HIV mới, 61 người tử vong, không có bệnh nhân chuyển AIDS. Lũy tích số người nhiễm HIV được phát hiện đến đầu năm 2025 là 7.766 người, trong đó tử vong 2.782 người, số nhiễm HIV còn sống quản lý được là 4.984 người.

Ðặc điểm số người nhiễm HIV phát hiện được trong năm 2024: qua quan hệ tình dục chiếm 96,7%; tập trung trong nhóm 16-29 tuổi, chiếm 41,9% và nhóm từ 30-39 tuổi chiếm 32,2%. Nghề nghiệp: 52,8% là lao động tự do; 16,4% là công nhân và 12,9% là học sinh, sinh viên. MSM vẫn là nhóm nguy cơ chính chiếm đến 60,7% trong tổng số người nhiễm HIV phát hiện mới của thành phố.

Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Cần Thơ, Cần Thơ là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội của vùng, tập trung nhiều đối tượng nguy cơ cao từ các địa phương lân cận đến sinh sống, học tập, vui chơi, giải trí... nên chịu nhiều áp lực và gánh nặng lớn về dịch HIV/AIDS. Tại Cần Thơ, số người nhiễm HIV phát hiện được, còn sống, được quản lý, tiếp tục tăng. Có đến 4.984 người nhiễm HIV cần được chăm sóc, điều trị liên tục suốt đời. Lây nhiễm HIV qua đường tình dục là chủ yếu với đối tượng ngày một trẻ hóa và gia tăng ở nhóm MSM. Ðây cũng là nhóm có đặc điểm xã hội học, hành vi nguy cơ phức tạp, là xu thế chính đối với dịch HIV/AIDS cả nước nói chung và Cần Thơ nói riêng trong thời gian sắp tới. Do đó dự phòng lây nhiễm HIV trên nhóm này là một trong những thách thức lớn để đạt được mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Bên cạnh đó, công tác rà soát, quản lý người nhiễm HIV gặp khó khăn do người nhiễm khai báo thông tin cá nhân không chính xác. Số bệnh nhân duy trì điều trị Methadone có chiều hướng giảm do người nghiện chuyển đổi hình thức và loại ma túy sử dụng, bệnh nhân có nhu cầu đi làm ăn xa, vắng nhiều ngày trong khi đó hằng ngày phải đến cơ sở điều trị Methadone để uống thuốc. Thiếu sinh phẩm xét nghiệm tải lượng virus HIV do khó khăn trong công tác mua sắm đấu thầu.

Để vượt qua những thách thức, hướng tới đạt được mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030, ngăn ngừa lây nhiễm mới HIV, BS. Dáp Thanh Giang, Trưởng Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Cần Thơ cho biết, từ nay đến cuối năm 2025, Trung tâm tiếp tục mở rộng và đổi mới các hoạt động truyền thông, can thiệp, giảm hại và dự phòng lây nhiễm HIV theo hướng phù hợp với đối tượng đích, phấn đấu tỉ lệ người có hành vi nguy cơ cao được tiếp cận dịch vụ dự phòng lây nhiễm HIV đạt 70% vào năm 2025.

Mở rộng và đa dạng hóa các loại hình tư vấn xét nghiệm HIV, duy trì hoạt động xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng, tập trung ưu tiên hình thức tự xét nghiệm tại nhà, phấn đấu năm 2025, 94% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm của bản thân. Ðẩy mạnh hoạt động xét nghiệm nhiễm mới HIV kết hợp với tư vấn tăng cường bạn tình, bạn chích cho trên 90% ca nhiễm phát hiện tại các phòng tư vấn xét nghiệm nhằm phát hiện kịp thời và ngăn chặn nguồn lây nhiễm HIV trong cộng đồng. Mở rộng và nâng cao chất lượng điều trị HIV/AIDS.

Phấn đấu vào năm 2025, 92% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình, được điều trị thuốc kháng virus HIV; 95% người được điều trị thuốc kháng virus HIV có tải lượng virus dưới ngưỡng. Mở rộng hoạt động điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP), phấn đấu đạt 3.200 khách hàng điều trị PrEP ít nhất 1 lần trong năm 2025.

Trong đó tập trung truyền thông trong nhóm MSM, công nhân khu công nghiệp; lập bản đồ, xác định các khu vực lây nhiễm HIV cao, xây dựng hệ thống thông tin cảnh báo dịch để chỉ đạo, triển khai các biện pháp kiểm soát lây nhiễm HIV kịp thời. Triển khai hoạt động quản lý chất lượng điều trị HIV/AIDS và cảnh báo sớm HIV kháng thuốc tại các cơ sở điều trị HIV/AIDS. Tăng cường dự phòng, phát hiện và điều trị các bệnh đồng nhiễm với HIV/AIDS: lao, viêm gan B, C và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs)...

Tạo sự công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ cho các nhóm đối tượng

Tại Long An hiện mục tiêu này đạt được là 92,9% – 93,5% – 99,1%. Theo số liệu thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Long An, đến nay, toàn tỉnh ghi nhận 6.673 người nhiễm HIV. Trong đó, số bệnh nhân còn sống được quản lý là 4.917 (bao gồm 1.449 bệnh nhân ngoại tỉnh).

Đánh giá về tình hình dịch HIV/AIDSD tại Long An, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Long An Nguyễn Hoàng Uyên cho biết, dịch tập trung cao ở địa bàn giáp ranh TPHCM, khu công nghiệp, dân cư đông như huyện Đức Hòa, Bến Lức, Cần Đước, Cần Giuộc và TP.Tân An.

Quan hệ tình dục không an toàn là đường lây chính, đặc biệt là quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM) tăng từ 12,6% năm 2016 lên 67,5% năm 2024. Tỉ lệ nhiễm HIV ở thanh niên, học sinh, sinh viên, công nhân trẻ (đặc biệt là nhóm MSM) ngày càng tăng.

Những năm qua, nhờ sự hỗ trợ từ Dự án EPIC, ngành Y tế tỉnh triển khai đồng bộ nhiều chương trình, hoạt động như dự phòng; xét nghiệm HIV; chăm sóc, điều trị HIV chất lượng cao cho người nhiễm HIV và người có hành vi nguy cơ cao lây nhiễm HIV.

Theo đó, các địa phương tích cực thông báo, tư vấn xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV; tiếp cận, xét nghiệm HIV thông qua mạng lưới người có hành vi nguy cơ cao. Người nhiễm HIV còn được tư vấn, cung cấp sinh phẩm tự xét nghiệm để chủ động làm xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích hoặc thông báo và vận động bạn tình, bạn chích, người có hành vi nguy cơ cao trong mạng lưới xã hội đến cơ sở y tế làm xét nghiệm HIV.

Long An được đánh giá là một trong những đơn vị đi đầu trong cả nước triển khai loại hình xét nghiệm phát hiện các ca mới nhiễm trong vòng 12 tháng. Năm 2024, số khách hàng nguy cơ cao được tư vấn và xét nghiệm HIV là 5.644. Qua đó, phát hiện 306 trường hợp dương tính, trong đó có 7 ma túy, 212 MSM, 3 phụ nữ mại dâm và 54 đối tượng vợ/chồng, bạn tình, bạn chích người nhiễm HIV; chuyển tiếp điều trị thành công 296 trường hợp, đạt 96,7%.

Ngoài ra, mô hình cải thiện chất lượng trong giảm kỳ thị phân biệt đối xử và mô hình nhóm cộng đồng hỗ trợ nâng cao dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS tại cơ sở y tế (CAB) triển khai hiệu quả cũng được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

Bên cạnh việc tìm ca mới nhằm ngăn chặn lây nhiễm trong cộng đồng, các biện pháp can thiệp giảm tác hại được thực hiện như cung cấp, hướng dẫn sử dụng bao cao su; cung cấp, hướng dẫn sử dụng bơm kim tiêm sạch; dự phòng trước phơi nhiễm với HIV bằng thuốc kháng virus HIV (PrEP); điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone.

Nhằm từng bước xóa bỏ các rào cản về nhận thức, tâm lý và địa lý, ngành Y tế tỉnh triển khai các mô hình: PrEP lưu động, PrEP từ xa, phòng khám toàn diện và lồng ghép giúp người có nguy cơ cao nhiễm HIV dễ dàng tiếp cận dịch vụ phòng, chống. Năm 2024, toàn tỉnh có 1.249 khách hàng mới, đạt 123,7% kế hoạch; 1.325 khách hàng đang điều trị. Khách hàng duy trì điều trị sau 3 tháng đạt 80,4%.

Về công tác điều trị ARV, toàn tỉnh có 3.693 bệnh nhân đang điều trị ARV. Trong đó, 99,1% bệnh nhân có tải lượng virus HIV dưới ngưỡng ức chế (<1000 copies/ml máu); 97% bệnh nhân điều trị ARV bằng bảo hiểm y tế. Long An cơ bản kiểm soát được dịch HIV.

Mặc dù Long An đã đạt nhiều kết quả tích cực trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, tuy nhiên HIV vẫn đang là vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn trên toàn cầu, nguy cơ bùng phát dịch trở lại. Đại diện Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Long An cho rằng, để đạt mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030, rất cần sự chung tay, góp sức của các cấp, các ngành, tổ chức và đoàn thể trong việc tuyên truyền, nâng cao kiến thức phòng, chống HIV cho cộng đồng, nhất là tạo sự công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS của các nhóm đối tượng.

Chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng điều trị và các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV

Tại Khánh Hòa, số liệu thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Khánh Hòa cho thấy, tổng số trường hợp nhiễm HIV đang còn sống và được quản lý là 1.483 người. Tỉ lệ người nhiễm HIV trong tỉnh chiếm 0,23% dân số. Toàn tỉnh có 8/9 huyện, thị xã, thành phố (chiếm 88,9%) với 128/132 xã, phường, thị trấn có người nhiễm HIV/AIDS (chiếm 92,1%).

Thời gian qua, địa phương đã triển khai đồng bộ nhiều hoạt động phòng, chống HIV/AIDS với mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030 và đạt được một số kết quả tích cực.

Theo đó, có gần 1.260 người nhiễm HIV đang tham gia điều trị ARV, trong đó số bệnh nhân điều trị ARV có xét nghiệm tải lượng virus định kỳ dưới ngưỡng ức chế đạt 156 người; tỉ lệ bệnh nhân đang điều trị ARV hoàn thành điều trị lao tiềm ẩn đạt gần 95% số người mắc. Tổng số người được tư vấn và xét nghiệm HIV là 40.180 lượt người, qua đó phát hiện 84 người dương tính với HIV…

Bên cạnh đó, ngành y tế tỉnh còn triển khai thành công mô hình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, tư vấn và xét nghiệm HIV cho hơn 11.000 lượt phụ nữ mang thai, qua đó phát hiện có 3 phụ nữ mang thai nhiễm HIV (tất cả các trường hợp đều được điều trị thuốc ARV kịp thời).

Ngoài ra, số người nghiện chích ma túy được tiếp cận với chương trình bơm kim tiêm sạch là gần 790 người; điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone cho hơn 290 người; số người điều trị trước phơi nhiễm HIV ít nhất 1 lần là 320 người…

Song song với đó, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể thực hiện nhiều buổi truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cho các hội viên, người dân trong cộng đồng. Đồng thời, tổ chức các buổi truyền thông nhóm cho nhiều đối tượng nam quan hệ tình dục đồng giới về điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng phương pháp PrEP; phới hợp tổ chức các buổi truyền thông về dịch bệnh, trong đó lồng ghép nội dung phòng, chống HIV/AIDS cho hơn 5.000 học sinh tại các trường học trên địa bàn tỉnh.

BS. Tôn Thất Toàn, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm kiểm soát bệnh tật Khánh Hòa cho biết, mặc dù đạt được nhiều kết quả quan trọng trong phòng, chống HIV/AIDS, song hiện nay, công tác xét nghiệm tải lượng virus HIV chi trả qua bảo hiểm y tế vẫn chưa được thực hiện. Do nguồn nhân lực và kinh phí, tại tỉnh chưa áp dụng được các mô hình, sáng kiến mới như PrEP lưu động, telePrEP… Đây là những khó khăn hiện nay của công tác phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh.

Để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, hướng tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, mới đây ngành y tế Khánh Hòa đã ban hành Kế hoạch hoạt động phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2025 – 2030 nhằm đẩy mạnh các giải pháp đồng bộ trong công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Cụ thể địa phương sẽ đẩy mạnh các hoạt động để đạt được chỉ tiêu kế hoạch đề ra đến năm 2030, tỉ lệ người có hành vi nguy cơ cao được tiếp cận dịch vụ dự phòng lây nhiễm HIV đạt 80%; người nhiễm HIV biết tình trạng HIV của mình đạt 95%; người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình được điều trị thuốc kháng virus HIV đạt 95%; người được điều trị thuốc kháng virus HIV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt 95%; lây truyền HIV từ mẹ sang con xuống dưới 2%.

Tỉ lệ người nhiễm HIV tử vong liên quan đến HIV/AIDS dưới 1/100.000 dân; người nghiện các chất dạng thuốc phiện được điều trị bằng thuốc thay thế đạt ít nhất 50%; nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới được điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc đạt 40%; thanh niên từ 15 đến 24 tuổi có hiểu biết đầy đủ về HIV/AIDS đạt 80%; người dân từ 15 đến 49 tuổi không kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV đạt 80%; phấn đấu 100% người nhiễm HIV tham gia bảo hiểm y tế. Đồng thời, củng cố và tăng cường năng lực hệ thống phòng, chống HIV/AIDS các tuyến; bảo đảm nguồn nhân lực cho công tác này...

BS. Tôn Thất Toàn cho biết, để đạt được các chỉ tiêu trên, hướng tới đạt được các mục tiêu đã đề ra trong phòng, chống HIV/AIDS, trong thời gian tới địa phương sẽ chú trọng các giải pháp: Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy, chính quyền, sự phối hợp liên ngành đối với công tác phòng, chống HIV/AIDS; huy động sự tham gia của cộng đồng; đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS...

Chú trọng đổi mới và nâng cao chất lượng điều trị, các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV. Trong đó, ưu tiên can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV cho các nhóm có nguy cơ cao. Đồng thời, mở rộng điều trị tại nhiều cơ sở, tổ chức khác; huy động sự tham gia của y tế tư nhân trong điều trị HIV/AIDS.

Song song với đó, đổi mới công tác truyền thông giảm kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV; đa dạng hóa các mô hình cung cấp bao cao su và bơm kim tiêm; đẩy mạnh tư vấn xét nghiệm HIV và giám sát dịch…

Thùy Chi