Tăng cường can thiệp giảm hại, phòng tránh lây nhiễm HIV tại các cơ sở cai nghiện ma túy

Can thiệp giảm hại – giải pháp then chốt trong phòng, chống HIV/AIDS 

Trong nhiều năm qua, dịch HIV/AIDS tại Việt Nam đã từng bước được kiểm soát, song nguy cơ lây nhiễm vẫn còn tiềm ẩn, đặc biệt trong nhóm người nghiện ma túy – đối tượng có nguy cơ cao nếu không được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ dự phòng và chăm sóc y tế. Thực tiễn cho thấy, việc tăng cường các biện pháp can thiệp giảm hại tại hệ thống cơ sở cai nghiện ma túy không chỉ góp phần hạn chế lây nhiễm HIV mà còn đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe người nghiện, ổn định trật tự xã hội và thực hiện mục tiêu an sinh bền vững.

Theo Bộ Y tế, người nghiện ma túy, đặc biệt là nhóm sử dụng ma túy bằng đường tiêm chích, có nguy cơ lây nhiễm HIV cao nếu thiếu kiến thức, thiếu phương tiện dự phòng và không được tiếp cận kịp thời các dịch vụ y tế cần thiết. Chính vì vậy, can thiệp giảm hại tiếp tục được xác định là giải pháp then chốt trong công tác phòng, chống HIV/AIDS đối với nhóm đối tượng này.

Các biện pháp can thiệp giảm hại không chỉ nhằm hạn chế nguy cơ lây nhiễm HIV mà còn giúp người nghiện từng bước thay đổi hành vi, nâng cao nhận thức, từ đó hỗ trợ hiệu quả cho quá trình điều trị nghiện và phục hồi sức khỏe. Việc triển khai can thiệp giảm hại tại các cơ sở cai nghiện giúp bảo đảm tính liên tục trong chăm sóc y tế, giảm nguy cơ lây nhiễm chéo trong môi trường cai nghiện tập trung và hạn chế nguy cơ lây lan HIV ra cộng đồng sau cai.

Thực hiện Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, thời gian qua, các bộ, ngành và địa phương đã tăng cường chỉ đạo, phối hợp triển khai đồng bộ nhiều giải pháp tại các cơ sở cai nghiện ma túy. Bộ Y tế, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Bộ Công an cùng chính quyền địa phương tập trung mở rộng các dịch vụ tư vấn, xét nghiệm HIV tự nguyện, điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV), điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone.

Bên cạnh đó, nội dung phòng, chống HIV/AIDS được lồng ghép vào các chương trình giáo dục, phục hồi hành vi cho học viên tại cơ sở cai nghiện, góp phần nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi nguy cơ và xây dựng lối sống lành mạnh hơn cho người nghiện trong quá trình cai nghiện tập trung.

Thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương cho thấy, sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành là yếu tố mang tính quyết định trong nâng cao hiệu quả can thiệp giảm hại. Các cơ sở cai nghiện công lập tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Quảng Ninh, Đồng Nai, Bình Dương, Nghệ An, Thanh Hóa… đã chủ động phối hợp với ngành y tế địa phương tổ chức tư vấn, xét nghiệm HIV định kỳ cho học viên.

Những trường hợp phát hiện nhiễm HIV được tư vấn đầy đủ và chuyển gửi kịp thời đến các cơ sở y tế để tiếp cận điều trị ARV, bảo đảm việc điều trị được duy trì liên tục trong và sau thời gian cai nghiện. Một số địa phương còn lồng ghép công tác phòng, chống HIV/AIDS với quản lý sau cai, hỗ trợ người nghiện tiếp cận các dịch vụ y tế và an sinh xã hội khi trở về cộng đồng.

Đẩy mạnh tư vấn, truyền thông thay đổi hành vi

Cùng với các biện pháp y tế, công tác tư vấn, truyền thông thay đổi hành vi được chú trọng triển khai tại các cơ sở cai nghiện. Thông qua các buổi sinh hoạt chuyên đề, tư vấn cá nhân và truyền thông nhóm, học viên được trang bị kiến thức cơ bản, chính xác về HIV/AIDS; các con đường lây truyền chủ yếu; biện pháp phòng tránh hiệu quả; ý nghĩa của việc xét nghiệm sớm và điều trị kịp thời.

Nhiều địa phương đã quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ tư vấn nhằm nâng cao kỹ năng truyền thông, hỗ trợ tâm lý, giúp người nghiện từng bước vượt qua mặc cảm, chủ động bảo vệ sức khỏe và thay đổi hành vi nguy cơ cao.

Một trong những mô hình tiêu biểu là hoạt động tư vấn, xét nghiệm HIV/AIDS tại Cơ sở cai nghiện ma túy tỉnh Sơn La. Cơ sở đã phối hợp với Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (Công an tỉnh Sơn La) và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh tổ chức tư vấn, xét nghiệm HIV/AIDS cho toàn bộ học viên đang cai nghiện.

Hơn 1.200 học viên đã được cung cấp thông tin đầy đủ về HIV/AIDS, được tư vấn trước và sau xét nghiệm, chuẩn bị tâm lý và hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm của bản thân. Toàn bộ quá trình xét nghiệm được thực hiện trên cơ sở tự nguyện, bảo mật thông tin và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chuyên môn của ngành y tế. Những trường hợp phát hiện nhiễm HIV được kết nối kịp thời với các cơ sở y tế để tiếp cận điều trị, chăm sóc và hỗ trợ theo quy định.

Chăm sóc sức khỏe toàn diện, tạo môi trường cai nghiện an toàn

Bên cạnh xét nghiệm HIV, nhiều cơ sở cai nghiện đã phối hợp với trung tâm kiểm soát bệnh tật địa phương tổ chức khám sức khỏe định kỳ, tư vấn y tế, xét nghiệm viêm gan, lao phổi và các bệnh lây nhiễm khác cho học viên. Đối với các trường hợp cần điều trị chuyên sâu, cơ sở chủ động chuyển tuyến kịp thời, bảo đảm không để xảy ra tình trạng chậm trễ trong chăm sóc sức khỏe.

Song song đó, công tác vệ sinh môi trường, phòng chống lây nhiễm chéo, rèn luyện kỹ năng sống và xây dựng lối sống lành mạnh được duy trì thường xuyên, góp phần hình thành môi trường cai nghiện an toàn, kỷ cương và thân thiện.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, công tác phòng, chống HIV/AIDS tại các cơ sở cai nghiện vẫn còn không ít khó khăn về nhân lực, cơ sở vật chất và kinh phí triển khai. Điều này đòi hỏi tiếp tục có sự quan tâm đầu tư, chỉ đạo sát sao từ Trung ương đến địa phương.

Trong thời gian tới, các bộ, ngành và địa phương tiếp tục xác định tăng cường can thiệp giảm hại là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài. Việc mở rộng tiếp cận các dịch vụ dự phòng, xét nghiệm và điều trị HIV tại các cơ sở cai nghiện không chỉ góp phần thực hiện mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, mà còn bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe của người nghiện ma túy, góp phần giữ vững trật tự, an toàn xã hội và phát triển bền vững.

Thùy Chi