Việt Nam triển khai nhiều chương trình tiếp cận toàn diện phòng chống HIV/AIDS

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho hay những năm qua chương trình tư vấn, xét nghiệm HIV đã được mở rộng từ cơ sở y tế đến cộng đồng với nhiều mô hình đa dạng, các biện pháp dự phòng và can thiệp giảm tác hại được triển khai rộng khắp hiệu quả.

35 năm ứng phó HIV/AIDS với nhiều điểm sáng

GS. Trần Văn Thuấn cho biết, kể từ khi người nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện vào năm 1990, sau 35 năm, công tác phòng, chống HIV/AIDS luôn nhận được sự quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, sự vào cuộc tích cực của các Bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương, các địa phương, sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế.

Đặc biệt, chương trình dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) phát triển mạnh mẽ với hơn 129.000 người được dự phòng. Năm 2023, Việt Nam được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đánh giá là quốc gia dẫn đầu khu vực châu Á-Thái Bình Dương về điều trị PrEP.

Bên cạnh đó, nhiều mô hình, sáng kiến về cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS được nghiên cứu, áp dụng và triển khai phù hợp với bối cảnh dịch HIV có nhiều thay đổi, qua đó đã luôn duy trì kiểm soát dịch HIV trong cộng đồng dân cư. Các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS cũng đã được đưa vào Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Sức khỏe, Dân số và Phát triển giai đoạn 2026-2035 nhằm duy trì bền vững dịch vụ trong bối cảnh viện trợ giảm.

Về điều trị, tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 536 cơ sở điều trị HIV, đang điều trị 184.000 người nhiễm HIV, trong đó 92% được chi trả qua Quỹ Bảo hiểm y tế. Việt Nam hiện là một trong những nước dẫn đầu thế giới về chất lượng điều trị HIV với trên 96% người bệnh có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế.

Ông Trần Văn Thuấn khẳng định, kết quả ấn tượng về xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS đã đưa Việt Nam trở thành điểm sáng của khu vực và toàn cầu, thể hiện sự nỗ lực của hệ thống y tế cùng sự chung tay của các tổ chức xã hội, các nhóm cộng đồng.

Bức tranh toàn cảnh dịch HIV/AIDS

TS. Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh cho biết, dịch HIV tại Việt Nam vẫn còn diễn biến phức tạp. Trong năm 2024, hệ thống y tế đã thực hiện hơn 3,4 triệu mẫu xét nghiệm và phát hiện 13.351 ca dương tính qua sàng lọc. Tính đến hết năm 2024, Việt Nam ghi nhận 245.762 người nhiễm HIV còn sống và 116.004 trường hợp tử vong liên quan đến HIV.

Hình thái lây truyền HIV thay đổi rõ rệt. Nếu như hơn một thập kỷ trước, lây truyền qua đường máu chiếm tỉ lệ đáng kể thì nay lây qua đường tình dục đã tăng lên 70%, trở thành phương thức chủ yếu. Mức tăng mạnh ở nhóm MSM, nhất là trong nhóm trẻ, đặt ra yêu cầu cấp bách về truyền thông thay đổi hành vi, mở rộng các điểm cung cấp PrEP, điều trị ARV sớm và tăng cường xét nghiệm định kỳ.

Bên cạnh đó, số ca nhiễm mới tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long vẫn cao nhất với hơn 35%; tiếp đến là các tỉnh phía Nam, đặc biệt TPHCM – nơi tỉ lệ có thể vượt 20% sau sáp nhập. Nhiều tỉnh không nằm trong nhóm trọng điểm cũng ghi nhận sự gia tăng, cho thấy dịch HIV đã lan rộng và nguy cơ bùng phát cục bộ vẫn hiện hữu nếu không duy trì các biện pháp can thiệp mạnh mẽ.

Một thách thức khác là nguồn viện trợ quốc tế giảm mạnh trong khi nhu cầu dịch vụ xét nghiệm, PrEP, methadone và ARV vẫn cao. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải chủ động hơn trong đảm bảo tài chính thông qua BHYT và ngân sách địa phương.

Mục tiêu 95-95-95 và hướng đi đến năm 2030

Việt Nam đã xác định rõ mục tiêu 95-95-95: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình; 95% người chẩn đoán nhiễm được điều trị ARV; 95% người điều trị đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế.

Đây là tiền đề quan trọng để hướng đến chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030. Để đạt được, các địa phương đang đẩy mạnh chiến lược phát hiện sớm, điều trị sớm, đưa dịch vụ dự phòng và điều trị về gần hơn với cộng đồng thông qua các hình thức linh hoạt như cấp phát thuốc nhiều tháng, xét nghiệm lưu động, tự xét nghiệm và mở rộng triển khai PrEP ở tuyến cơ sở.

Năm 2025, Việt Nam chọn chủ đề truyền thông: "Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS." Thông điệp nhấn mạnh sự vào cuộc đồng bộ của toàn hệ thống chính trị, các tổ chức xã hội, đối tác quốc tế và mỗi cá nhân nhằm mở rộng dự phòng, xóa bỏ kỳ thị, tạo điều kiện để mọi người tiếp cận dịch vụ bình đẳng.

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, khi khoa học tiến bộ kết hợp với quyết tâm của hệ thống chính trị và tiếng nói mạnh mẽ từ cộng đồng, mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030 hoàn toàn khả thi.

Tăng cường dự phòng, truyền thông hành vi và giảm kỳ thị

Trong bối cảnh lây qua đường tình dục chiếm đa số, Bộ Y tế khuyến cáo người thuộc nhóm nguy cơ cao sử dụng PrEP hàng ngày để ngừa nhiễm HIV. Đây được xem là "lá chắn" hiệu quả nhất hiện nay, đặc biệt cho MSM và người chuyển giới nữ – những nhóm có tỉ lệ nhiễm tăng nhanh. Khi được sử dụng đúng cách, PrEP giảm tới hơn 96% nguy cơ lây nhiễm qua quan hệ tình dục.

Đối với người nhiễm HIV, điều trị ARV sớm và tuân thủ 6 tháng sẽ đưa tải lượng virus xuống dưới ngưỡng phát hiện. Khi đó, người nhiễm không lây HIV sang bạn tình qua quan hệ tình dục (thông điệp khoa học "K = K"). Điều này giúp hàng nghìn người nhiễm HIV tại Việt Nam có thể lập gia đình, sinh con khỏe mạnh và tiếp tục cuộc sống bình thường.

Tăng cường truyền thông thay đổi hành vi, đặc biệt ở thanh niên và nhóm nguy cơ cao, tiếp tục là ưu tiên. Song song, việc xóa bỏ kỳ thị và phân biệt đối xử trong cộng đồng và cơ sở y tế đóng vai trò quyết định để người nhiễm HIV tìm đến dịch vụ sớm, không che giấu bệnh.

Chủ động nguồn lực, mở rộng mô hình, không để ai bị bỏ lại phía sau

Khi nguồn viện trợ quốc tế giảm dần, Việt Nam đang chủ động chuyển sang giai đoạn bảo đảm tài chính bền vững thông qua BHYT, ngân sách địa phương và xã hội hóa. Cùng với đó, các mô hình thân thiện cộng đồng do chính nhóm nguy cơ cao vận hành đang chứng minh hiệu quả trong tiếp cận, tư vấn và chuyển gửi người có hành vi nguy cơ.

TS. Nguyễn Lương Tâm khẳng định: "Chúng ta đã chuyển từ ứng phó khẩn cấp sang mở rộng bao phủ và nâng cao chất lượng dịch vụ. Mọi người phải có quyền tiếp cận bình đẳng, không phân biệt đối xử, và không ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình chấm dứt HIV vào năm 2030."

Ba thập kỷ qua ghi dấu sự nỗ lực không ngừng của Việt Nam trong phòng, chống HIV/AIDS, từ xây dựng mạng lưới phòng ngừa, xét nghiệm, điều trị đến mở rộng PrEP, nâng chất lượng điều trị ARV và đẩy mạnh các mô hình cộng đồng. Những kết quả này cho thấy hướng đi đúng đắn và quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong 35 năm ứng phó với dịch HIV/AIDS.

Thùy Chi