Cảnh báo ‘đỏ’ tình trạng lây nhiễm HIV gia tăng nhanh chóng trong giới trẻ

Diễn biến này không chỉ tạo ra thách thức y tế nghiêm trọng mà còn làm dấy lên những cảnh báo "đỏ" về nguy cơ đảo ngược các thành quả phòng, chống HIV đã đạt được trong nhiều thập kỷ qua.

Báo động từ châu Á: HIV lan nhanh trong giới trẻ

Tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Philippines đang trở thành một trong những điểm nóng về lây nhiễm HIV. Theo số liệu từ Bộ Y tế nước này, tốc độ lây lan đã tăng tới 543% kể từ năm 2010, biến Philippines trở thành quốc gia có tốc độ gia tăng nhanh nhất khu vực. Đáng chú ý, gần 50% ca nhiễm mới thuộc độ tuổi từ 15 – 24, nghĩa là cứ hai người mới nhiễm thì có một người là thanh thiếu niên. Trung bình mỗi ngày, quốc gia này ghi nhận khoảng 57 ca nhiễm mới và đến cuối năm 2025, dự kiến có tới 252.800 người sống chung với HIV.

Thái Lan cũng đang đối mặt với xu hướng tương tự. Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, nước này đã ghi nhận 8.862 ca nhiễm mới, trong đó nhóm thanh thiếu niên là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Trong khi đó, tại Malaysia, Bộ Y tế ghi nhận hơn 9.000 người đã bắt đầu sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) tính đến tháng 6/2025. Tuy nhiên, nguy cơ lan truyền HIV vẫn ở mức cao, đặc biệt trong cộng đồng nam giới có quan hệ đồng giới.

Một thực tế đáng lo ngại là nhiều người trẻ, thậm chí ở độ tuổi vị thành niên, sau khi biết mình nhiễm HIV đã không tiếp cận điều trị sớm vì lo sợ cha mẹ phát hiện. Họ chỉ tìm đến các cơ sở y tế khi bệnh đã tiến triển sang giai đoạn AIDS, gây khó khăn lớn cho việc điều trị và kiểm soát dịch.

Nguyên nhân sâu xa: Khoảng trống kiến thức và kỳ thị

Các chuyên gia chỉ ra rằng sự gia tăng nhanh chóng của HIV trong giới trẻ bắt nguồn từ nhiều yếu tố đan xen. Trước hết là khoảng trống trong giáo dục giới tính và sức khỏe sinh sản, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển. Nhiều bạn trẻ không được cung cấp kiến thức cơ bản về đường lây truyền HIV, cách sử dụng bao cao su hay lợi ích của việc xét nghiệm định kỳ.

Bên cạnh đó, tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV vẫn tồn tại dai dẳng, khiến nhiều thanh thiếu niên e ngại tiếp cận tư vấn hay điều trị. Sự kỳ thị không chỉ đến từ xã hội mà còn từ chính gia đình, trường học – những nơi lẽ ra phải là chỗ dựa vững chắc cho các em.

Ngoài ra, việc tiếp cận dễ dàng với nội dung khiêu dâm trên mạng, xu hướng thay đổi bạn tình thường xuyên và quan hệ tình dục không an toàn cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm.

Ông Teodoro Herbosa, Bộ trưởng Y tế Philippines, cảnh báo, nhiều bạn trẻ tiếp xúc với nội dung khiêu dâm từ sớm và có nhiều bạn tình nhưng lại thiếu kiến thức cơ bản về HIV và các biện pháp phòng ngừa. Điều này khiến nguy cơ lây nhiễm gia tăng đáng kể.

Không chỉ vậy, nguồn tài chính cho phòng, chống HIV/AIDS đang bị thu hẹp, khi nhiều nước cắt giảm ngân sách hoặc không còn nhận được viện trợ quốc tế như trước. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai các chương trình truyền thông, xét nghiệm, điều trị và dự phòng.

Hy vọng từ thuốc mới và chiến lược toàn cầu

Trong bức tranh nhiều thách thức ấy, thế giới vẫn có những tín hiệu lạc quan từ các tiến bộ y học. Tại Mỹ, số thanh niên từ 18 – 25 tuổi sử dụng PrEP đã tăng gấp 8 lần trong giai đoạn 2016 – 2023, chứng minh hiệu quả và tiềm năng mở rộng của phương pháp dự phòng này.

Một bước ngoặt khác đến từ Lenacapavir – loại thuốc tiêm phòng HIV thế hệ mới chỉ cần sử dụng hai lần mỗi năm. Dự kiến từ năm 2027, thuốc sẽ được cung cấp cho 120 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình với giá khoảng 40 USD/năm (tương đương 1 triệu đồng).

Ông Philippe Duneton, Giám đốc điều hành Unitaid (thuộc WHO) cho biết, Lenacapavir là một bước đột phá lịch sử, giúp giảm gánh nặng điều trị hằng ngày và hạn chế sự kỳ thị xã hội đối với người sử dụng thuốc phòng ngừa.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh rằng công nghệ hay thuốc mới chỉ là một phần của giải pháp. Theo Tiến sĩ Louie Ocampo, Giám đốc Chương trình phối hợp phòng, chống AIDS của Liên Hợp Quốc (UNAIDS) Philippines: "Để chiến thắng căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS, chúng ta cần một chiến lược tổng thể bao gồm y tế, giáo dục, chính trị và sự thay đổi nhận thức xã hội. Chỉ khi các yếu tố này kết hợp chặt chẽ, chúng ta mới có thể tiến gần tới mục tiêu chấm dứt đại dịch vào năm 2030".

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là sự sụt giảm nguồn lực tài chính cho các chương trình HIV/AIDS. Giám đốc điều hành UNAIDS Winnie Byanyima cảnh báo, nếu không sớm khôi phục và tăng cường hỗ trợ, thế giới có thể sẽ chứng kiến thêm 6,3 triệu người tử vong và 8,7 triệu ca nhiễm mới trong vòng 4 năm tới. Con số này có thể đẩy lùi mọi tiến bộ đã đạt được trong nhiều thập kỷ và khiến mục tiêu chấm dứt đại dịch vào năm 2030 trở nên xa vời.

Sự gia tăng nhanh chóng các ca nhiễm HIV trong giới trẻ không chỉ là một thách thức y tế mà còn là lời cảnh tỉnh cho toàn xã hội. Nếu không có hành động quyết liệt và đồng bộ từ nâng cao giáo dục giới tính, giảm kỳ thị, tăng đầu tư tài chính, đến phổ cập các phương pháp dự phòng tiên tiến, thì thế giới có nguy cơ bỏ lỡ mục tiêu loại trừ HIV/AIDS trong vòng 5 năm tới.

Thùy Chi

(Theo The Guardian, Inquirer, The Nation, Hurriyet Daily News)