Cắt giảm ngân sách đe dọa thành quả phòng, chống HIV/AIDS

Trong hơn hai thập kỷ qua, cuộc chiến toàn cầu chống lại HIV/AIDS đã đạt được những thành công đáng kinh ngạc nhờ sự hợp tác và cam kết quốc tế. Các sáng kiến như Kế hoạch Khẩn cấp của Tổng thống Mỹ về Cứu trợ AIDS (PEPFAR) và Quỹ Toàn cầu phòng chống HIV, Lao, Sốt rét đã cứu sống hàng trăm triệu người và thay đổi cuộc chiến chống AIDS tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Tuy nhiên, những nỗ lực và thành quả đạt được này đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi các đề xuất cắt giảm ngân sách đe dọa thành quả của nhiều năm.

Tác động của việc cắt giảm tài trợ

Các con số cho thấy một bức tranh không như mong đợi. Đề xuất ngân sách năm 2018 của chính quyền Tổng thống Trump bao gồm khoản cắt giảm 1 tỉ USD cho các chương trình AIDS toàn cầu, tương đương giảm 17% ngân sách cho PEPFAR và Quỹ Toàn cầu. Các phân tích ước tính rằng những khoản cắt giảm này có thể dẫn đến gần 300.000 ca tử vong liên quan đến AIDS mỗi năm và hơn 4 triệu ca nhiễm HIV mới. Riêng việc cắt giảm từ chương trình PEPFAR có thể gây gián đoạn điều trị cho 250.000 người và gây ra 40.000 ca tử vong bổ sung hàng năm.

Những dự báo này phù hợp với xu hướng lịch sử. Một nghiên cứu năm 2023 cho thấy khi nguồn tài trợ quốc tế cho HIV/AIDS ở các nước thu nhập thấp và trung bình đi ngang sau khi đạt đỉnh vào năm 2017, số người sống chung với HIV ở các khu vực này đã tăng 25% trong giai đoạn 2009-2019 . Khi nguồn tài trợ của nhà tài trợ giảm, các chương trình điều trị và phòng ngừa HIV bị ảnh hưởng, dẫn đến nhiều ca nhiễm và tử vong hơn.

Việt Nam, quốc gia đã đạt được những bước tiến ấn tượng trong cuộc chiến chống HIV/AIDS nhờ viện trợ quốc tế, là một ví dụ điển hình về những rủi ro này. Năm 2006, các nhà tài trợ hỗ trợ 90% công tác ứng phó với AIDS của Việt Nam. Nguồn tài trợ này đã giúp tăng tỉ lệ bao phủ điều trị HIV từ chỉ 4,6% năm 2006 lên 62,5% vào năm 2018. Tuy nhiên, một nghiên cứu năm 2012 ước tính rằng 94% người Việt Nam đang điều trị HIV miễn phí sẽ không thể tiếp tục nếu không có hỗ trợ quốc tế. Khi Việt Nam chuyển sang nhóm nước thu nhập trung bình thấp, làm giảm đóng góp của nhà tài trợ từ 73,4% năm 2010 xuống còn 53% vào năm 2020, việc duy trì các chương trình HIV hiệu quả sẽ là một thách thức to lớn nếu không có nguồn lực trong nước tăng lên .

Việc cắt giảm ngân sách cho các chương trình phòng chống HIV/AIDS có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì chúng ta nhìn thấy. Những khoản đầu tư vào hệ thống y tế, đào tạo nhân viên, cơ sở hạ tầng và cộng đồng trong nhiều thập kỷ qua đã góp phần nâng cao đáng kể chất lượng chương trình quốc gia về HIV/AIDS.

Lấy ví dụ như Nam Phi. Việc đề xuất cắt giảm 1 tỉ Rand (khoảng 66 triệu USD) cho ngân sách HIV quốc gia vào năm 2023 như một biện pháp thắt lưng buộc bụng sẽ làm suy yếu nền tảng thiết yếu cho việc cung cấp dịch vụ HIV hiệu quả. Hơn nữa, khoản cắt giảm 11,5% cho ngân sách giáo dục kỹ năng sống về HIV/AIDS cũng đe dọa đến các nỗ lực giáo dục giới tính quan trọng cho công tác phòng ngừa.

Những khoản cắt giảm này đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng, đặc biệt khi nhìn lại bối cảnh lịch sử đầy khó khăn trong việc ứng phó với HIV/AIDS ở Nam Phi. Như một chuyên gia trong lĩnh vực phòng, chống HIV đã nói: "Trước tình hình thực tế của dịch bệnh HIV tại Nam Phi đối, việc cắt giảm tài trợ cho công tác phòng chống HIV vào thời điểm này đe dọa kết quả phòng chống HIV và là một cái giá đắt do cắt giảm tài chính".

Một thời khắc then chốt cho vai trò lãnh đạo toàn cầu

Việc Hoa Kỳ cắt giảm tài trợ cho các chương trình phòng chống HIV/AIDS toàn cầu đánh dấu một bước ngoặt đáng lo ngại, đảo ngược nhiều thập kỷ nỗ lực và lãnh đạo của họ trong cuộc chiến chống lại đại dịch này. Là nhà tài trợ lớn nhất, Hoa Kỳ đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tiến bộ thông qua PEPFAR, một sáng kiến được đánh giá cao đã góp phần to lớn vào thành công của Việt Nam trong việc kiểm soát HIV/AIDS.

Rút lại sự hỗ trợ này vào thời điểm này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, lãng phí những khoản đầu tư khổng lồ và làm hỏng những tiến bộ đã đạt được. Julia Greenberg, thuộc Quỹ Xã hội Mở cảnh báo: "Việc cắt giảm tài trợ cho AIDS ở mức độ này không chỉ đe dọa đến sinh mạng của hàng triệu người, mà còn làm đảo ngược một thành tựu vĩ đại trong chính sách đối ngoại và viện trợ nhân đạo của Hoa Kỳ".

Sự thiếu hụt vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ có thể gây ra sự gián đoạn và bất ổn cho toàn bộ nỗ lực ứng phó toàn cầu với HIV/AIDS. Ví dụ điển hình là việc Anh cắt giảm 80% tài trợ hàng năm cho UNAIDS, từ 19,3 triệu USD vào năm 2020 xuống còn 3,2 triệu USD vào năm 2021. Xu hướng này cho thấy sự suy giảm đáng lo ngại trong cam kết của các nhà tài trợ, đặc biệt là trong bối cảnh tác động kinh tế của đại dịch COVID-19.

Hơn cả những con số thống kê

Hơn 36 triệu người đã vĩnh viễn ra đi vì HIV/AIDS trên toàn cầu. Khi thế giới đang nỗ lực tiến tới mục tiêu điều trị 90-90-90, những khoản cắt giảm tài trợ này đe dọa đẩy lùi mọi tiến bộ.

Một báo cáo của UNAIDS năm 2018 cho thấy, với nguồn tài trợ đầy đủ, Nam Phi có thể giảm 65% ca nhiễm HIV mới và ngăn chặn 1,35 triệu ca nhiễm mới vào năm 2030. Tại Việt Nam, chính phủ đang nỗ lực đạt được mục tiêu 95-95-95 đầy tham vọng về xét nghiệm và điều trị HIV vào năm 2030. Tuy nhiên, sự suy giảm hỗ trợ quốc tế khiến mục tiêu này trở nên vô cùng khó khăn nếu không có sự gia tăng nguồn lực trong nước.

Mỗi khoản cắt giảm tài trợ, mỗi chương trình bị thu hẹp đều đồng nghĩa với những sinh mạng bị có thể bị mất đi. Cha mẹ, con cái, những người thân yêu có thể bị cướp khỏi gia đình và cộng đồng, do không được tiếp cận dịch vụ xét nghiệm để sớm phát hiện tình trạng bệnh, và sớm được tiếp cận điều trị.

Con đường phía trước: Chung tay đẩy lùi HIV/AIDS

Hướng đi phía trước rất rõ ràng - thế giới không thể từ bỏ cam kết chấm dứt HIV/AIDS. Điều cần thiết là phải có những khoản đầu tư bền vững và gia tăng từ cả các quốc gia tài trợ và các quốc gia bị ảnh hưởng.

Tại Việt Nam, chính phủ đã nhận thức được rằng bảo hiểm y tế xã hội là giải pháp tài chính dài hạn tối ưu và đang nỗ lực đưa các gói điều trị HIV/AIDS vào chương trình. Tuy nhiên, các dịch vụ phòng ngừa, xét nghiệm và hỗ trợ vẫn cần nguồn tài trợ từ các nguồn khác, và việc xác định nguồn tài trợ này là vô cùng cấp bách.

Hậu quả của việc từ bỏ nỗ lực ứng phó toàn cầu với HIV/AIDS là vô cùng nặng nề: hàng triệu ca nhiễm và tử vong có thể phòng ngừa được, các cộng đồng xây dựng có nguy cơ tan vỡ, hệ thống y tế bị ngưng trệ. Nhiều thập kỷ tiến bộ có thể sụp đổ trong chớp mắt. Bằng cách chung tay hành động ngay lập tức, chúng ta có thể bảo vệ những thành tựu đạt được, thúc đẩy tiến bộ hơn nữa và hướng tới một tương lai không còn HIV/AIDS.

Tống Nam