Cơ chế bảo vệ của PrEP và các tình huống lựa chọn

Cơ thể chúng ta bình thường khi bị vi khuẩn, virus xâm nhập sẽ được bảo vệ bởi các tế bào đặc biệt trong hệ miễn dịch là tế bào T-CD4. Nhưng khi virus HIV vào trong cơ thể, chúng sẽ tấn công các tế bào T-CD4, làm vô hiệu hóa khả năng bảo vệ và sử dụng chính những tế bào này để nhân lên, giải phóng tạo ra hàng tỉ bản sao mỗi ngày. Dần dần khả năng bảo vệ của hệ miễn dịch suy yếu, khi đó các bệnh nhiễm trùng cơ hội sẽ tấn công và những người nhiễm HIV sẽ chết bởi những bệnh cơ hội đó (giai đoạn AIDS).

Tuy nhiên, nếu chúng ta đã sử dụng thuốc PrEP trước đó đều đặn 1 viên/ngày, thuốc PrEP sẽ có tác dụng bảo vệ tế bào T-CD4 bằng cách ngăn cản sự phát triển chất xúc tác sinh học (enzym) là chất mà HIV dùng để tạo ra các bản sao virus mới, không cho virus HIV tấn công khiến chúng không thể nhân lên và bảo vệ bạn trước nguy cơ lây nhiễm HIV.

Hầu hết người dùng PrEP không gặp phải phản ứng bất lợi nào đáng kể. Nhưng cũng có một số ít trường hợp bị mệt mỏi, đau nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn, tiêu chảy hay đau bụng. Các tác dụng phụ này biến mất sau một vài tuần nhưng nếu kéo dài hơn cần liên hệ với thầy thuốc để được hỗ trợ.

Mỗi 3 tháng cần phải kiểm tra sức khỏe một lần để bảo đảm cơ thể vẫn luôn khỏe mạnh. PrEP được khuyến nghị sử dụng trong thời gian có nguy cơ cao lây nhiễm HIV.

PrEP dạng tiêm giúp dễ tuân thủ điều trị HIV

PrEP tác dụng kéo dài dùng đường tiêm, hai tháng một lần thay vì thuốc uống hàng ngày là một công cụ quan trọng trong nỗ lực chấm dứt đại dịch HIV/AIDS…

Hỗn dịch tiêm apretude (cabotegravir) có tác dụng giải phóng kéo dài vừa được FDA phê duyệt để sử dụng điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP), cho người lớn và thanh thiếu niên nặng ít nhất 35 kg.

Theo đó, hai mũi tiêm đầu tiên sẽ cách nhau 1 tháng, sau đó cứ 2 tháng 1 lần. Bệnh nhân có thể bắt đầu điều trị bằng apretude hoặc uống cabotegravir (vocabria) trong bốn tuần để đánh giá mức độ dung nạp thuốc.

TS. Debra Birnkrant thuộc Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cho biết, việc phê duyệt này sẽ bổ sung thêm một công cụ quan trọng trong nỗ lực chấm dứt đại dịch HIV, bằng cách cung cấp lựa chọn để ngăn ngừa HIV mà không cần phải uống thuốc hàng ngày. Việc tiêm hai tháng một lần, sẽ giúp người dùng tuân thủ thuốc tốt hơn (so với phải uống thuốc hàng ngày).

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, những thành tựu đáng kể đã đạt được trong việc tăng cường sử dụng PrEP để phòng chống HIV ở Hoa Kỳ và dữ liệu sơ bộ cho thấy vào năm 2020, khoảng 25% trong số 1,2 triệu người được khuyến nghị sử dụng PrEP so với chỉ khoảng 3% trong năm 2015.

Tuy nhiên, sử dụng PrEP yêu cầu mức độ tuân thủ dùng thuốc cao để có hiệu quả. Trong khi đó một số cá nhân và nhóm nguy cơ cao như nam quan hệ tình dục đồng giới, ít có khả năng tuân thủ khi dùng thuốc hàng ngày. Các yếu tố khác như rối loạn sử dụng chất kích thích, trầm cảm, nghèo đói và kỳ thị… cũng có thể ảnh hưởng đến việc tuân thủ. Sự sẵn có của PrEP dạng tiêm có tác dụng kéo dài sẽ làm tăng sự tuân thủ PrEP ở những nhóm này.

Tính an toàn và hiệu quả của apretude để giảm nguy cơ nhiễm HIV đã được đánh giá trong hai thử nghiệm mù đôi, ngẫu nhiên so sánh apretude với truvada (một PrEP uống một lần mỗi ngày).

Thử nghiệm 1 bao gồm nam giới không nhiễm HIV và phụ nữ chuyển giới quan hệ tình dục đồng giới và có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV cao.

Thử nghiệm 2 bao gồm những phụ nữ chuyển giới chưa bị nhiễm có nguy cơ nhiễm HIV.

Những người tham gia dùng apretude bắt đầu thử nghiệm với cabotegravir (uống, viên nén 30 mg) và giả dược hàng ngày trong tối đa 5 tuần, tiếp theo là tiêm apretude 600mg vào tháng thứ nhất và thứ hai, sau đó cứ hai tháng một lần và một viên giả dược hàng ngày.

Những người tham gia sử dụng truvada bắt đầu thử nghiệm dùng truvada uống và giả dược hàng ngày trong tối đa 5 tuần, tiếp theo là uống truvada hàng ngày và tiêm bắp giả dược vào các tháng một, hai và hai tháng một lần sau đó.

Trong thử nghiệm 1, với 4.566 người chuyển giới nam và nữ chuyển giới quan hệ tình dục đồng giới đã nhận được apretude hoặc truvada. Các nhà khoa học đo tỷ lệ nhiễm HIV trong số những người tham gia dùng cabotegravir hàng ngày, sau đó là tiêm apretude hai tháng một lần so với truvada uống hàng ngày. Kết quả cho thấy, những người tham gia dùng apretude nguy cơ nhiễm HIV ít hơn 69% so với những người tham gia dùng truvada.

Trong Thử nghiệm 2, với 3.224 phụ nữ chuyển giới đã nhận được apretude hoặc truvada. Các nhà khoa học đo tỷ lệ nhiễm HIV ở những người tham gia uống cabotegravir và tiêm apretude so với những người uống truvada. Kết quả cho thấy những người tham gia sử dụng apretude có nguy cơ bị nhiễm HIV thấp hơn 90% so với những người tham gia sử dụng truvada.

Các tác dụng phụ xảy ra thường xuyên hơn ở những người tham gia nhận apretude so với những người tham gia nhận truvada ở một trong hai thử nghiệm bao gồm phản ứng tại chỗ tiêm, nhức đầu, sốt, mệt mỏi, đau lưng, đau cơ và phát ban.

Thuốc PrEP chỉ được kê đơn cho những người được xác nhận là âm tính với HIV ngay trước khi bắt đầu dùng thuốc và trước mỗi lần tiêm để giảm nguy cơ kháng thuốc.

Các biến thể HIV kháng thuốc đã được xác định ở những người nhiễm HIV chưa được chẩn đoán khi sử dụng apretude để dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP). Những cá nhân nhiễm HIV trong khi nhận apretude dự phòng trước lấy nhiễm HIV, phải chuyển sang một phác đồ điều trị HIV hoàn chỉnh. Trên nhãn thuốc cũng bao gồm các cảnh báo và thận trọng liên quan đến phản ứng quá mẫn, nhiễm độc gan (tổn thương gan) và rối loạn trầm cảm...

Có nên lựa chọn PrEP tình huống (ED-PrEP)?

Người sử dụng nên chọn PrEP tình huống bởi đây là phương pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV chỉ dành cho nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới MSM có tần suất quan hệ tình dục dưới 2 lần/ tuần và có kế hoạch cho các lần quan hệ cụ thể. Các bạn MSM có kế hoạch yêu gấp có thể cân nhắc PrEP tình huống thay vì PrEP hàng ngày.

Ở Việt Nam tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới MSM đang có xu hướng tăng trong những năm gần đây. Để ứng phó với tình hình trên, năm 2019 Tổ chức Y tế thế (WHO) giới đã kịp thời đưa ra những khuyến cáo thiết thực, và hiệu quả bằng việc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV theo tình huống (ED-PrEP), gọi tắt là "PrEP tình huống" trong cộng đồng MSM.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, PrEP tình huống là an toàn và hiệu quả cao trong giảm nguy cơ lây nhiễm HIV ở nhóm MSM. Nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới cũng nhận thấy PrEP tình huống tiện lợi hơn PrEP hàng ngày, đặc biệt là những người có quan hệ tình dục không thường xuyên (trung bình dưới 2 lần/tuần).

Với nhóm MSM, hãy trao đổi với bác sĩ của mình về kết quả xét nghiệm, tần suất quan hệ tình dục xem có thể áp dụng PrEP tình huống với bản thân mình hay không, để từ đó có thể lựa chọn cho phù hợp với bản thân.

Những người đang dùng PrEP tình huống có thể chuyển sang PrEP uống hàng ngày tùy theo thói quen và ngược lại. Khác với sử dụng PrEP hàng ngày, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm theo tình huống là người có hành vi nguy cơ cao sử dụng PrEP mỗi khi có hành vi nguy cơ và có tần suất quan hệ tình dục dưới 2 lần/ tuần. Cần tham khảo bác sĩ khi có quyết định chuyển đổi.

Việc sử dụng PrEP hàng ngày hoặc PrEP tình huống cũng chỉ dự phòng lây nhiễm HIV mà không dự phòng được các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác như lậu, giang mai, viêm gan B, C… Do vậy bên cạnh PrEP, Tổ chức Y tế Thế giới vẫn khuyến cáo mọi người nên dùng thêm bao cao su khi quan hệ tình dục ngay cả khi đã dùng PrEP.

Thùy Chi