Giải pháp để bệnh nhân HIV/AIDS an tâm điều trị lâu dài

Trong nhiều năm qua, điều trị HIV/AIDS bằng thuốc ARV chủ yếu dựa vào các nguồn viện trợ quốc tế. Hiện nguồn thuốc ARV viện trợ đã bị cắt giảm, đặc biệt là nguồn thuốc của Kế hoạch cứu trợ khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ về phòng, chống AIDS (PEPFAR), nếu bệnh nhân không tham gia BHYT thực sự sẽ là một gánh nặng về chi phí điều trị cho bệnh nhân.

Để bảo đảm tính bền vững của điều trị HIV/AIDS, Chính phủ Việt Nam chủ trương sử dụng nguồn BHYT để thanh toán thuốc kháng virus ARV cho người nhiễm HIV/AIDS. Thực hiện chủ trương này, trong những năm qua, Bộ Y tế phối hợp với BHXH Việt Nam và các địa phương khẩn trương thực hiện việc chuyển đổi điều trị ARV từ nguồn viện trợ sang BHYT. Hàng loạt giải pháp đã được thực hiện như: Ban hành các văn bản pháp quy, kiện toàn các cơ sở điều trị HIV/AIDS, mở rộng tỷ lệ người nhiễm HIV có thẻ BHYT, tổ chức đấu thầu tập trung thuốc ARV sử dụng nguồn quỹ BHYT...

Người nhiễm HIV/AIDS sẽ được chi trả từ 80% chi phí khám

Tại Thanh Hóa, hằng năm, địa phương phát hiện trên dưới 200 ca nhiễm HIV mới. Diễn biến dịch HIV vẫn khá phức tạp, đang có xu hướng thay đổi từ lây qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy, sang lây qua quan hệ tình dục không an toàn ở nhóm nam có quan hệ tình dục đồng giới (MSM).

Theo số liệu thống kê, tính đến tháng 9/2023 lũy tích người nhiễm HIV/AIDS là 9.073 người, trong đó gần 3.000 người đã tử vong, hiện đang điều trị ARV cho 4.111 bệnh nhân (bao gồm 3.363 bệnh nhân đang điều trị ARV ở cộng đồng và 748 bệnh nhân đang điều trị ARV ở các Trại giam, Trại tạm giam và Trung tâm cai nghiện ma túy số 1).

Tỉnh Thanh Hóa hiện đang điều trị cho 3.363 bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS tại 28 cơ sở điều trị là Bệnh viện đa khoa huyện, thị, thành phố thực hiện khám chữa bệnh qua BHYT. Tỉ lệ bệnh nhân HIV/AIDS có thẻ BHYT tại Thanh Hóa đạt 96%.

Qua 10 năm nỗ lực không ngừng với cam kết chính trị mạnh mẽ của chính quyền các cấp từ Trung Ương đến các tỉnh, thành phố; sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành trong quá trình xây dựng các cơ chế chính sách; sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của các nhà tài trợ, Việt Nam nói chung và Thanh Hóa nói riêng đã thực hiện tiến trình chuyển đổi các nguồn lực tài chính trong nước cho công tác HIV/AIDS với nhiều kết quả ấn tượng.

Trong đó, BHYT thực sự là giải pháp lâu dài và bền vững cho điều trị HIV/AIDS bằng thuốc ARV. Tham gia BHYT, người nhiễm HIV/AIDS sẽ được chi trả từ 80% chi phí khám, chữa bệnh, bao gồm cả chi phí mua thuốc ARV. Nếu người nhiễm HIV thực hiện khám chữa bệnh tại tuyến xã hoặc thuộc đối tượng người nghèo, người dân tộc thiểu số, trẻ em dưới 6 tuổi... sẽ được bảo hiểm chi trả toàn bộ chi phí khám, chữa bệnh. Đặc biệt trong bối cảnh không còn tài trợ, người nhiễm HIV/AIDS nhiều khả năng phải tự chi trả toàn bộ chi phí chữa bệnh thì BHYT là giải pháp đảm bảo việc điều trị bằng thuốc ARV được ổn định, bền vững và ít tốn kém nhất.

Thông thường chi phí thấp nhất cho việc điều trị HIV/AIDS vào khoảng 5 triệu đồng/năm đối với bệnh nhân điều trị theo phác đồ 1; với bệnh điều trị phác đồ 2 chi phí điều trị trên 20 triệu đồng/năm chưa kể bệnh nhân cần thực hiện các xét nghiệm định kỳ trong quá trình điều trị như xét nghiệm tải lượng virus, các xét nghiệm cơ bản khác...

Hằng năm, tỉnh Thanh Hóa luôn dành một phần kinh phí cho việc mua thẻ BHYT cho bệnh nhân HIV/AIDS từ nguồn ngân sách địa phương dành cho những bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn, không đủ khả năng mua thẻ. Ngoài ra Dự án Quỹ toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS còn hỗ trợ thêm kinh phí đồng chi trả BHYT đối với thuốc ARV và xét nghiệm tải lượng virus cho bệnh nhân.

Tại Ninh Bình, nhờ tích cực triển khai BHYT cho bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, số người nhiễm HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh có thẻ BHYT tăng theo từng năm. Đến nay, trên địa bàn tỉnh có 1331 bệnh nhân điều trị ARV có thẻ BHYT, chiếm tỉ lệ 99,3%. Đây là một bước chuyển mang ý nghĩa to lớn hướng tới một chương trình điều trị HIV bền vững, với dịch vụ điều trị bảo đảm chất lượng và chi phí phải chăng, đóng góp cho nỗ lực chung hướng tới tiếp cận phổ cập về chăm sóc sức khỏe trên địa bàn tỉnh.

Thời gian qua, ngành y tế tỉnh đã kiện toàn các cơ sở điều trị và chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để thanh toán khám chữa bệnh BHYT cho bệnh nhân HIV/AIDS. Tăng cường các hoạt động tuyên truyền, tư vấn cho người bệnh về lợi ích khi tham gia BHYT và hỗ trợ mua thẻ BHYT cũng như triển khai các hoạt động chống kỳ thị, phân biệt đối xử tại các cơ sở khám chữa bệnh và tại cộng đồng để người nhiễm HIV yên tâm điều trị.

Bên cạnh đó, BHXH tỉnh Ninh Bình đã phối hợp với ngành y tế trong thực hiện khám chữa bệnh bằng BHYT với các cơ sở điều trị HIV/AIDS. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu bệnh nhân điều trị ARV phục vụ cho việc theo dõi thanh toán thuốc từ nguồn BHYT và thiết lập hệ thống thông tin quản lý đến từng bệnh nhân tham gia điều trị.

Ông Phan Khắc Lưu, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tỉnh Ninh Bình cho biết, hiện Ninh Bình có 9 cơ sở y tế có phòng khám HIV/AIDS, đã ký hợp đồng khám chữa bệnh cho người bệnh HIV/AIDS với cơ quan bảo hiểm. Các cơ sở y tế này lồng ghép quy trình khám chữa bệnh HIV/AIDS vào quy trình chung của cơ sở y tế, lồng ghép khám chữa bệnh HIV/AIDS vào phần mềm khám chữa bệnh chung của cơ sở y tế và thực hiện cung cấp các dịch vụ khám chữa bệnh BHYT cho người bệnh HIV/AIDS. 

Cùng với sự tiến bộ trong lĩnh vực dự phòng lây nhiễm HIV, mở rộng điều trị bằng thuốc kháng virus, ARV là một trong những giải pháp quan trọng nhất để phòng, chống HIV/AIDS.

Triển khai điều trị ARV thông qua nguồn BHYT, các cơ sở y tế có phòng khám HIV/AIDS luôn củng cố cơ sở vật chất, nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ y bác sỹ, sử dụng hệ thống phần mền chuyên môn, nhất là tăng cường hoạt động truyền thông với nhiều hình thức để người bệnh tích cực tham gia BHYT.

Tại Quảng Bình, để bảo đảm điều trị liên tục, bền vững cho người nhiễm HIV, ngành y tế tỉnh luôn tích cực tuyên truyền, vận động bệnh nhân tích cực tham gia BHYT. Cho đến thời điểm hiện tại đa phần bệnh nhân HIV/AIDS trên địa bàn đã tham gia điều trị bằng thẻ BHYT.

Theo số liệu thống kê của Trung tâm kiểm soát bệnh tật Quảng Bình, tính đến ngày 15/9, số người nhiễm HIV toàn tỉnh là 487 trường hợp, trong đó tử vong 143.344 người nhiễm HIV đang còn sống.

Qua số liệu theo dõi nhận thấy, tại Quảng Bình nam giới có tỉ lệ nhiễm HIV cao hơn nữ giới (nam giới 59,96%, nữ giới 40,04%). Các đường lây truyền, qua quan hệ tình dục chiếm 71,5%, đường máu 11,7%, mẹ sang con 4,3%, không rõ chiếm 12,5%. Hiện có 284 bệnh nhân HIV đang được điều trị ARV.

Ths. BS. Hà Văn Đồng, Trưởng Khoa Phòng, chống HIV/AIDS và điều trị nghiện chất, Trung tâm kiểm soát bệnh tật Quảng Bình cho biết, đối với bệnh nhân HIV, hoạt động điều trị ARV rất quan trọng cho sức khỏe bệnh nhân và công tác phòng, chống loại bệnh này. ARV ức chế sự nhân lên của vius, duy trì nồng độ virus trong máu ở mức thấp nhất có thể. Hầu hết người nhiễm HIV đang điều trị ARV vẫn khỏe mạnh, lao động, học tập, có gia đình hạnh phúc…

Để người bệnh tin tưởng vào các phương án điều trị và an tâm điều trị trong thời gian dài, ngoài sự tư vấn, chia sẻ của cán bộ y tế còn có sự quan tâm của các đơn vị liên quan.

Nâng cao chất lượng cuộc sống bền vững cho người nhiễm HIV

Nhờ tham gia BHYT, nhiều bệnh nhân HIV/AIDS đã được điều trị ARV bền vững, cải thiện sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống. Chị N.T.L, bệnh nhân điều trị HIV đã tham gia BHYT 4 năm nay cho biết, nhờ duy trì điều trị bằng thuốc ARV nên công việc và sinh hoạt hàng ngày của chị không bị xáo trộn.  Chị L. cho biết, được điều trị ARV thông qua nguồn BHYT là sự thay đổi rất lớn đối với người nhiễm HIV/AIDS, bởi khi biết thông tin nguồn tài trợ thuốc điều trị cắt giảm, phải tự chi trả chi phí cho việc điều trị bệnh tôi đã rất lo lắng vì chi phí điều trị cao, nhưng bây giờ vẫn tiếp tục được điều trị bằng BHYT. Nhờ vậy, những bệnh nhân nhiễm HIV như chị lại có tinh thần hơn để tuân thủ điều trị một cách hiệu quả, lâu dài hơn, nhờ vậy mà giảm được gánh nặng về chi phí điều trị cho gia đình.

Mặc dù công tác "bao phủ" BHYT đã được mở rộng, tuy nhiên, thực tế vẫn còn khó khăn trong việc tiếp cận BHYT đối với bệnh nhân HIV/AIDS, cụ thể như quy trình mua thẻ BHYT phải qua nhiều bước, bệnh nhân chờ rất lâu mới nhận được thẻ.

Theo quy định, việc mua thẻ BHYT cần phải có đầy đủ thông tin cá nhân; trong khi đó, nhiều bệnh nhân HIV sợ bị kỳ thị, bị phân biệt đối xử nên không muốn cung cấp thông tin để mua thẻ BHYT.

Bên cạnh đó, có những bệnh nhân dù có thẻ BHYT nhưng sẵn sàng bỏ tiền túi để khám, chữa bệnh nhằm che giấu tình trạng bệnh của mình. Cũng có người chưa sẵn sàng mua thẻ BHYT bởi vẫn mong chờ sự hỗ trợ của nhà nước hoặc các dự án...

ThS. Lê Trường Sơn, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Thanh Hóa cho biết, trong bối cảnh hiện nay, tham gia BHYT là cứu cánh duy nhất để bệnh nhân HIV/AIDS duy trì điều trị ổn định và suốt đời. Để đạt được điều đó đòi hỏi sự chung tay của các cơ quan, ban ngành địa phương cùng sự phối hợp từ phía bệnh nhân và gia đình.

Ngoài ra, các cơ sở điều trị HIV/AIDS trên toàn tỉnh cần tư vấn sự cần thiết và lợi ích của việc tham gia BHYT để bệnh nhân được hưởng các quyền lợi và giảm thiểu tối đa chi phí cho việc điều trị HIV/AIDS; hướng dẫn chi tiết quy trình mua thẻ BHYT cũng như các thủ tục thanh toán BHYT.

Đối với bệnh nhân HIV/AIDS, nhiều người thường tự ti, sợ bị phân biệt đối xử kỳ thị nên không dám sử dụng thẻ BHYT, là rào cản cho những bệnh nhân HIV/AIDS. Do đó, khi tiếp cận bệnh nhân, cán bộ y tế cùng chia sẻ tâm tư để tâm lý bệnh nhân dần ổn định. Sau đó tư vấn phương án điều trị để bảo đảm chất lượng cuộc sống, thời gian sống cho bệnh nhân.

Là người đồng hành cùng những bệnh nhân HIV trong nhiều năm qua, BS. Dương Thị Bé, Phó trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS và điều trị nghiện chất Trung tâm kiểm soát bệnh tật Quảng Bình cho biết, ngoài việc tư vấn điều trị bệnh chị còn là người bạn để các bệnh nhân dãi bày tâm sự.

Không chỉ dành thời gian tư vấn xét nghiệm, tư vấn điều trị thuốc ARV cho bệnh nhân, BS. Bé còn quan tâm đến đời sống của bệnh nhân, giúp họ tháo gỡ khó khăn trong cuộc sống. Nhận được sự sẻ chia, quan tâm giúp những bệnh nhân HIV có động lực điều trị lâu dài. Dần dần, những bác sĩ điều trị xem những người nhiễm HIV như người bạn, người thân.

Quá trình "đồng hành" cùng những bệnh nhân HIV, BS. Dương Thị Bé và đồng nghiệp đã trải qua nhiều cung bậc cảm xúc. Từ những người hoang mang tuyệt vọng được chia sẻ và tư vấn điều trị, nhiều bệnh nhân HIV dần cải thiện được sức khỏe, tham gia lao động và trở thành người có ích cho xã hội.

"Đồng hành cùng họ trong thời gian dài, nghe họ tâm sự, chia sẻ chuyện vui buồn cuộc sống, chúng tôi càng thương và muốn giúp họ nhiều hơn. Đôi lúc không nghĩ họ là bệnh nhân mà chỉ nghĩ là người chị, người em gặp khó cần sự quan tâm, giúp đỡ. Thấy họ tìm lại được sức khỏe và niềm vui sống khiến chúng tôi càng nỗ lực hơn trong công tác", BS. Dương Thị Bé chia sẻ.

BHYT là không chỉ là "cứu cánh" cho bệnh nhân HIV, mà còn là giải pháp để người nhiễm HIV điều trị lâu dài, bền vững. ThS. Lê Trường Sơn, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Thanh Hóa cho biết, trong bối cảnh hiện nay, tham gia BHYT là cứu cánh duy nhất để bệnh nhân HIV/AIDS duy trì điều trị ổn định và suốt đời. Để đạt được điều đó đòi hỏi sự chung tay của các cơ quan, ban ngành địa phương cùng sự phối hợp từ phía bệnh nhân và gia đình. Các cơ sở điều trị HIV/AIDS trên toàn tỉnh cần tư vấn sự cần thiết và lợi ích của việc tham gia BHYT để bệnh nhân được hưởng các quyền lợi và giảm thiểu tối đa chi phí cho việc điều trị HIV/AIDS; hướng dẫn chi tiết quy trình mua thẻ BHYT cũng như các thủ tục thanh toán BHYT.

Theo báo cáo của chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về AIDS (UNAIDS), điều trị ARV sớm có thể làm giảm 41% mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội, do đó có thể giảm nguy cơ tử vong; giảm 96% nguy cơ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục và giảm tỉ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con xuống dưới 2%; giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình và ngành y tế trong hoạt động điều trị và dự phòng.

Khi người nhiễm HIV được điều trị bằng ARV có thể tiếp tục sống, học tập và lao động. Để nâng cao chất lượng, hiệu quả điều trị cho bệnh nhân HIV/AIDS, cần đẩy nhanh việc thực hiện thanh toán khám chữa bệnh BHYT đối với bệnh nhân điều trị ARV, đặc biệt là thanh toán xét nghiệm tải lượng virus thông qua BHYT..., đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người nhiễm HIV tích cực tham gia BHYT để tự bảo vệ tính mạng và sức khỏe của chính mình.

Có thể nói, BHYT được xác định là xương sống của chương trình điều trị HIV/AIDS, vì thế để chương trình này phát triển bền vững cần tiếp tục cải thiện chất lượng cung cấp dịch vụ điều trị HIV/AIDS, thay đổi nhận thức của người bệnh về BHYT, cũng như tạo môi trường thân thiện thông qua thay đổi thái độ, kỹ năng tư vấn, truyền thông của nhân viên y tế với người bệnh…

Thùy Chi