Giải pháp then chốt trong dự phòng lây truyền HIV, viêm gan B từ mẹ sang con

Nâng cao chất lượng cuộc sống cho hàng nghìn phụ nữ mang thai

Chiến lược quốc gia đến năm 2030 đặt mục tiêu loại trừ hoàn toàn HIV, viêm gan B và giang mai lây truyền từ mẹ sang con. Giai đoạn 2024-2025 là thời kỳ bản lề để các địa phương đẩy mạnh thực hiện chỉ tiêu sàng lọc ≥95% phụ nữ mang thai, ≥95% tiêm vaccine viêm gan B cho trẻ trong vòng 24 giờ, đồng thời bảo đảm ≥85% phụ nữ nhiễm HIV được điều trị ARV đầy đủ.

Tại Cần Thơ, chương trình được triển khai mạnh từ năm 2009 và đến nay đã lan rộng tại cả tuyến huyện và xã. Trong giai đoạn 2021–2023, hơn 37.000 phụ nữ mang thai được xét nghiệm viêm gan B, gần 42.000 được xét nghiệm HIV và giang mai. Tất cả các ca dương tính với HIV đều được điều trị ARV kịp thời, trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm HIV đều xét nghiệm PCR và âm tính.

Ông Dáp Thanh Giang – Trưởng khoa phòng chống AIDS, CDC Cần Thơ – cho biết: "Chúng tôi chú trọng truyền thông cộng đồng, giảm kỳ thị và hỗ trợ phụ nữ mang thai tiếp cận điều trị từ sớm".

Tính đến ngày 31/3/2025, lũy tích người nhiễm HIV tại Cần Thơ là 8.771 trường hợp, đứng thứ 2 của Đồng bằng sông cửu Long. Trong đó, số người còn sống là 5.680 người, tử vong 2.883 người.

Ông Dáp Thanh Giang, cho biết số người nhiễm HIV phát hiện mới và nhiễm mới có xu hướng giảm trong những 02 gần đây. Tuy nhiên, dịch HIV/AIDS tại Cần Thơ tập trung ở nhóm nguy cơ cao, trong đó, chủ yếu nhóm MSM là nhóm có tỉ lệ nhiễm HIV và phát hiện nhiễm HIV cao nhất, đặc biệt là MSM trẻ; đường lây truyền qua quan hệ tình dục không an toàn, tập trung ở nhóm trẻ (15-29 tuổi). Nhóm nghề nghiệp cần quan tâm khác: học sinh/sinh viên, công nhân, lao động tự do…

Được biết, xét nghiệm chẩn đoán HIV là việc thực hiện các kỹ thuật chuyên môn nhằm xác định tình trạng nhiễm HIV trong mẫu máu, mẫu dịch sinh học của cơ thể người. Các xét nghiệm phát hiện nhiễm HIV được chia thành các phương pháp chính gồm: Phương pháp xét nghiệm huyết thanh học và Phương pháp dùng xét nghiệm sinh học phân tử. Phương pháp xét nghiệm huyết thanh học là phát hiện sự hiện diện của kháng thể kháng HIV và/hoặc kháng nguyên HIV trong máu hoặc các dịch tiết để xác định tình trạng nhiễm HIV ở người lớn và trẻ em trên 18 tháng tuổi. Phương pháp dùng xét nghiệm sinh học phân tử nhằm phát hiện sự hiện diện ADN/ARN của HIV trong máu hoặc các dịch tiết.

Trong tháng 6/2025, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Cần Thơ tăng cường truyền thông, tập huấn, tăng cường giám sát và kết nối điều trị; nhiều nữ sản phụ được tư vấn xét nghiệm HIV; thực hiện các biện pháp can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con.

Tại Lâm Đồng, chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được triển khai bài bản với chỉ tiêu rất cao: trên 95% phụ nữ mang thai được khám và sàng lọc đầy đủ, trên 98% trẻ sơ sinh tiêm đủ 3 mũi vaccine viêm gan B trong năm đầu đời. Các quy trình từ tư vấn, xét nghiệm đến chuyển tuyến đều được thực hiện chặt chẽ.

Địa phương triển khai nhiều hoạt động nhằm tiến tới loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030. Giai đoạn 2025-2030 tại các cơ sở y tế trên địa bàn tỉnh có cung cấp dịch vụ liên quan đến chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em, chăm sóc và điều trị dự phòng lây truyền HIV, viêm gan B và giang mai từ mẹ sang con.

Lâm Đồng triển khai các hoạt động nằm bảo đảm người dân, đặc biệt là phụ nữ mang thai, bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em được tiếp cận với các dịch vụ, can thiệp loại trừ lây truyền HIV, giang mai và viêm gan B từ mẹ sang con một cách liên tục và có chất lượng.

Bên cạnh đó, phấn đấu mục tiêu duy trì tỉ lệ phụ nữ có thai được khám thai (ít nhất 1 lần) trên 95%. Tỉ lệ phụ nữ đẻ được xét nghiệm sàng lọc HIV trong thời gian mang thai từ 95% trở lên (≥ 95%). Tỉ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị ARV ≥ 95%. Tỉ lệ phụ nữ đẻ được xét nghiệm sàng lọc viêm gan B trong thời kỳ mang thai ≥ 95%. Tỉ lệ phụ nữ mang thai mắc viêm gan B được điều trị ≥ 95%. Tỉ lệ trẻ sơ sinh được tiêm vắc xin viêm gan B trong vòng 24 giờ đầu đạt ít nhất 90%. Tỉ lệ trẻ dưới 1 tuổi được tiêm đủ 3 mũi vaccine viêm gan B ít nhất 98%. Tỉ lệ phụ nữ đẻ được xét nghiệm sàng lọc giang mai trong thời kỳ mang thai ≥ 95%. Tỉ lệ phụ nữ mang thai mắc giang mai được điều trị ≥ 95%.

Tại Nghệ An, ngành y tế tỉnh tập trung vào đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ tuyến xã. Hàng trăm cán bộ y tế cơ sở đã được tập huấn về quy trình chẩn đoán, điều trị, theo dõi mẹ và trẻ sơ sinh. BS. CKII Hoàng Quốc Kiều, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Nghệ An nhận định: "Tập huấn là chìa khóa để tuyến cơ sở nâng cao hiệu quả sàng lọc và điều trị".

Giải pháp nâng cao hiệu quả trong tương lai

Bên cạnh các giải pháp đã triển khai, theo các chuyên gia, việc tăng cường hợp tác quốc tế và nội khối giữa các tỉnh thành là rất cần thiết. Cụ thể, cần xây dựng mạng lưới hỗ trợ kỹ thuật liên vùng để chia sẻ kinh nghiệm triển khai mô hình hiệu quả; đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ sức khỏe điện tử cho bà mẹ, trẻ em.

Một hướng đi quan trọng khác là phát triển hệ thống giám sát và đánh giá độc lập nhằm theo dõi tiến độ triển khai, phân tích dữ liệu dịch tễ học và từ đó đưa ra các khuyến nghị điều chỉnh chính sách kịp thời. Ngoài ra, cần lồng ghép chương trình dự phòng vào các hoạt động giáo dục cộng đồng, nhất là trong trường học và các tổ chức phụ nữ, nhằm nâng cao nhận thức và giảm kỳ thị, từ đó thúc đẩy sự tham gia tích cực của người dân vào công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản toàn diện.

Để tiếp tục đạt được mục tiêu loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030, Việt Nam cần mở rộng điểm sàng lọc tại tuyến xã, phát triển mô hình kết nối công - tư, ổn định tài chính bằng bảo hiểm y tế, tăng cường truyền thông và tổ chức tập huấn định kỳ. Ngoài ra, theo dõi sau sinh cũng cần được chú trọng nhằm bảo đảm trẻ sơ sinh được chăm sóc và điều trị kịp thời.

Các chuyên gia cũng cho rằng, cần đưa chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con vào hệ thống bảo hiểm y tế cơ bản. Việc tích hợp xét nghiệm HIV, HBV, giang mai cho phụ nữ mang thai vào gói dịch vụ do bảo hiểm y tế chi trả sẽ giúp mở rộng độ bao phủ, giảm gánh nặng tài chính và thúc đẩy phụ nữ mang thai tiếp cận dịch vụ sớm hơn.

Bên cạnh đó, cần phát triển mạng lưới phòng khám thân thiện với bà mẹ, trẻ em. Cần xây dựng mô hình "phòng khám thân thiện" tích hợp xét nghiệm – điều trị – tư vấn – chăm sóc hậu sản ngay tại tuyến xã, đặc biệt tại vùng sâu vùng xa. Việc tích hợp đa dịch vụ vào một điểm giúp tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực và cải thiện chất lượng chăm sóc.

Ngoài ra, cần ứng dụng nền tảng công nghệ thông tin để kết nối dữ liệu sản phụ giữa tuyến xã – huyện – tỉnh, bảo đảm theo dõi quá trình điều trị và tiêm chủng của trẻ sơ sinh từ mẹ nhiễm bệnh. Bộ Y tế cần xây dựng phần mềm quản lý ca bệnh đồng bộ toàn quốc, tích hợp với phần mềm bệnh viện.

Phối hợp can thiệp dự phòng lây truyền HIV, viêm gan B, giang mai từ mẹ sang con là một trong những chương trình y tế công cộng quan trọng nhất hiện nay tại Việt Nam. Nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan y tế, chính quyền địa phương và sự tham gia của cộng đồng, chương trình đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, để tiến tới loại trừ hoàn toàn ba bệnh này vào năm 2030, sự quyết tâm, phối hợp liên ngành và chiến lược truyền thông hiệu quả sẽ là chìa khóa thành công. Mỗi sản phụ và trẻ em đều xứng đáng được bảo vệ khỏi nguy cơ lây truyền bệnh – đó là nền tảng của một xã hội khỏe mạnh và phát triển bền vững.

Thùy Chi