Xu hướng ma túy thế giới và ứng phó của Việt Nam

Do ảnh hưởng của COVID-19, các nước có xu hướng tăng dự trữ một số chất thiết yếu bao gồm chất ma túy, chất hướng thần, tiền chất để sản xuất thuốc chữa bệnh. Các nghiên cứu đánh giá mức độ sử dụng chất giảm đau nhóm opioid cho thấy tập trung nhiều ở khu vực châu Âu, Bắc Mỹ. Ấn Độ tiếp tục dẫn đầu về sử dụng nguyên liệu thuốc phiện thô, xuất khẩu 26,9 tấn, chiếm 97,7% sản lượng toàn cầu. Các nước nhập khẩu thuốc phiện thô làm nguyên liệu bào chế morphin, thebaine, codein trong dược phẩm, nhiều nhất là Pháp (4,7 tấn), Tây Ban Nha (0,9 tấn), Mỹ (0,2 tấn).

Năm 2010, Mỹ là nước đầu tiên cho phép sử dụng cần sa cho mục đích y tế và nghiên cứu khoa học. Sản lượng cần sa hợp pháp tăng dần khi ngày càng có nhiều nước thông qua chính sách hợp pháp hóa cần sa và chiết xuất từ cần sa cho mục đích y tế và nghiên cứu khoa học. Năm 2022, sản lượng cần sa toàn cầu ước đạt 764,3 tấn.

Thuốc phiện chủ yếu trồng ở Afghanistan, Myanmar, Mexico với 246.800 ha chiếm 95% sản lượng toàn thế giới. Colombia, Peru, Bolivia là nhà cung cấp lá côca chủ đạo với 234.000 ha. Sản lượng thuốc phiện gia tăng trong hai thập kỷ, ước đạt 7.930 tấn tăng 7% so với năm 2021. Nguyên nhân do diện tích trồng được mở rộng ở Afghanistan và Myanmar sau thời gian bị thu hẹp. Năm 2022, sản lượng cocain tinh khiết đạt kỷ lục với 1.982 tấn, tăng 11% so với năm 2021, mặc dù diện tích trồng cây cô ca vẫn giữ ổn định nhưng do sự phát triển của các phòng thí nghiệm hiện đại đã chiết tách được nhiều cocain hơn từ nguyên liệu.

Bên cạnh đó, khủng hoảng fentanyl đang là vấn đề trầm kha ở Bắc Mỹ và có xu hướng lan rộng sang các nước châu Đại Dương và châu Á. INCB ghi nhận 150 chất được tổng hợp từ các phòng thí nghiệm có liên quan đến fentanyl nhưng không có ứng dụng về mặt y học. Trước năm 2019, fentanyl và các chất liên quan đến fentanyl bất hợp pháp chủ yếu có nguồn gốc ở Trung Quốc. Sau khi nước này siết chặt quản lý đối với các chất liên quan đến fentanyl, các băng nhóm tội phạm ở Mexico đã trở thành "nhà sản xuất" fentanyl lớn từ nguồn tiền chất hợp pháp. 

Đối với chất hướng thần mới (NPS) dạng thảo mộc bị thu giữ nhiều nhất là kratom và lá khát, trong khi nhóm NPS tổng hợp thu giữ được chủ yếu là ketamin và cần sa tổng hợp.

Tại châu Á, việc sử dụng cùng lúc nhiều loại ma túy như: heroin và triazolam, heroin với morphin, methamphetamine tẩm vào cần sa thảo mộc, methamphetamine trộn lẫn ketamin… đang trở nên thịnh hành dẫn đến nhiều rủi ro về sức khỏe.

Mua bán ma túy trên không gian mạng đáng lo ngại, khó kiểm soát

Mua bán trái phép chất ma túy trên không gian mạng đang là xu thế đáng lo ngại và khó kiểm soát hiện nay. Sự phát triển của các nền tảng thương mại trực tuyến có tính ẩn danh cao mang đến nhiều thuận lợi cho cả người bán và người mua ma túy bất hợp pháp. Tuy nhiên, giao dịch trên không gian mạng không làm thay đổi bản chất của tội phạm, đó chỉ là phần nhỏ của thị trường ma túy toàn cầu. 

Việc sử dụng tiền điện tử trong giao dịch không ngừng tăng lên, trong đó bitcoin là loại tiền điện tử chính để mua bán ma túy trên các mạng ngầm. Việc chào bán các loại NPS, ma túy mới trên không gian mạng thường sử dụng công cụ được mã hóa, các mạng xã hội, mạng ngầm, người dùng thường xuyên thay đổi phương thức sử dụng để tránh bị phát hiện. 

Nghiên cứu tại châu Âu cho thấy, đối tượng chú thích cụm từ định hướng, biểu tượng cảm xúc để tìm đến khách hàng tiềm năng. Chúng kết nối qua tin nhắn, kênh trao đổi được mã hóa để giao dịch, sau đó tiền được thanh toán trực tiếp hoặc chuyển khoản, ma túy được chuyển đến địa chỉ theo yêu cầu. 

Việc giao dịch ma túy qua các mạng ngầm trong giai đoạn 2017-2022 đã tăng gấp 4 lần so với giai đoạn 2011-2017. Theo đánh giá năm 2022, các giao dịch tại 19 thị trường mạng ngầm ước tính là 315 triệu USD/năm (trong giai đoạn 2011 - 2022), tương đương 0,2% giá trị giao dịch ma túy trái phép tại Mỹ và châu Âu.

Sau đại dịch COVID-19, sự phát triển của thương mại điện tử và thanh toán điện tử trở nên phổ biến hơn. Mặc dù tiền điện tử chưa được chính thức công nhận hợp pháp trong giao dịch thương mại ở nước ta, song không loại trừ đối tượng sẽ lợi dụng các mạng ngầm và tiền điện tử để thực hiện hành vi phạm tội về ma túy.

Trước tình hình trên thời gian tới, các lực lượng chức năng Việt Nam tiếp tục theo dõi, nắm diễn biến tình hình tội phạm ma túy trong khu vực, nhất là ở các nước giáp biên giới để kịp thời nắm rõ phương thức, thủ đoạn hoạt động mới của đối tượng, từ đó xây dựng biện pháp phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn kịp thời. Đồng thời cần đẩy mạnh việc hợp tác quốc tế nhằm trao đổi thông tin về tình hình tội phạm ma túy có liên quan đến nước ta, nhất là với những nước có đông kiều bào sinh sống, làm ăn.

Bên cạnh đó, các ngành chức năng tiếp tục tuyên truyền nâng cao nhận thức giúp người dân tránh xa hiểm họa ma túy, nhất là các chất hướng thần, ma túy mới xuất hiện trên địa bàn. Ngành y tế cần đầu tư nghiên cứu, sản xuất các loại thuốc gây tê, gây mê, giảm đau mới có hiệu quả điều trị cao, ít gây nghiện. Đối với nhóm thuốc gây nghiện cần phải có đơn kê của bác sỹ điều trị nhằm hạn chế tình trạng lạm dụng, sử dụng sai mục đích dẫn đến hậu quả không đáng có cho sức khỏe người bệnh.

Kim Long