Đẩy mạnh mô hình tư vấn, xét nghiệm HIV online

Hướng tới mục tiêu phát hiện người nhiễm HIV sớm

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, tính đến thời điểm hiện tại, toàn quốc có 233.681 trường hợp nhiễm HIV/AIDS còn sống, trong đó 12.800 trường hợp nhiễm HIV trong năm 2023. Tổng số người nhiễm HIV/AIDS tử vong ghi nhận tại Việt Nam trong các năm qua là 114.079.

Trong năm 2023, cả nước triển khai tư vấn xét nghiệm cho khoảng hơn 2,1 triệu lượt người, trong đó số lượt xét nghiệm có kết quả dương tính với HIV/AIDS khoảng 16.000 trường hợp; điều trị thuốc kháng virus (ARV) cho trên 175.000 bệnh nhân, trong đó có 3.061 trẻ em; điều trị methadone cho khoảng 51.000 bệnh nhân.

Hình thái lây nhiễm HIV trong giai đoạn 2010 đến tháng 9 năm 2023 có sự thay đổi rõ rệt. Trong số những người nhiễm HIV mới phát hiện, tỉ lệ người nhiễm HIV qua đường máu giảm từ 47,5% năm 2010 xuống còn 6,4% vào tháng 9 năm 2023; tỷ lệ người nhiễm HIV qua đường tình dục trở thành đường lây chính khi tăng từ 47,5% năm 2010 lên 84,4% năm 2022 và 75,1% vào tháng 9 năm 2023.

Xu hướng dịch HIV trong nhóm nam nghiện chích ma túy (khoảng 12%) và nhóm phụ nữ bán dâm tương đối ổn định (dưới 5%). Tuy nhiên, dịch HIV trong nhóm MSM có xu hướng tăng rõ rệt trong thời gian qua, cũng như dự báo dịch HIV trong thời gian tới (tỉ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) trong giám sát trọng điểm HIV tăng từ 7,4% năm 2016 lên 12,5% năm 2022).

Hướng tới mục tiêu phát hiện người nhiễm HIV sớm để đưa vào quản lý, điều trị sớm nhằm nâng cao thể trạng, kéo dài sự sống cho người nhiễm HIV, đồng thời dự phòng lây nhiễm HIV cho cộng đồng. Ngay từ đầu năm 2024, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Ninh đã khẩn trương xây dựng kế hoạch tư vấn, xét nghiệm HIV cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao thông qua hệ thống online. Đây là một trong những hoạt động do Dự án Quỹ toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS hỗ trợ tại Bắc Ninh giai đoạn 2024- 2026.

Đối tượng được tiếp cận các dịch vụ này thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao lây nhiễm HIV tại cộng đồng như: nhóm nghiện chích ma túy, nhóm MSM, nhóm phụ nữ bán dâm, nhóm vợ/chồng/bạn tình người nhiễm trên địa bàn toàn tỉnh.

Để triển khai các hoạt động này có hiệu quả, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Ninh đã giao cho Khoa phòng, chống HIV/AIDS xây dựng kế hoạch, cử cán bộ làm đầu mối triển khai các nội dung của kế hoạch; quản lý trang web, quản lý các đơn đặt nhận test, quảng bá hoạt động cấp test HIV trên các kênh online, đóng gói sinh phẩm, liên hệ với khách hàng nhận test xét nghiệm HIV; cử cán bộ tham gia tư vấn cho khách hàng theo lịch đặt trên website http://tuxetnghiem.vn.

Đại diện Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Ninh cho biết, Trung tâm phối hợp với các Trung tâm Y tế huyện, thị xã, thành phố chỉ đạo các trạm y tế xã/ phường/ thị trấn trên địa bàn huyện giới thiệu, khuyến khích, động viên đối tượng có nguy cơ lây nhiễm HIV tham gia đánh giá nguy cơ, nhận test xét nghiệm HIV miễn phí và tự thực hiện xét nghiệm HIV tại nhà.

Các nhóm, tổ chức dựa vào cộng đồng (CBO) rà soát, thông báo đến các khách hàng có hành vi nguy cơ cao cần được tư vấn, xét nghiệm HIV về chương trình nhận test xét nghiệm HIV miễn phí và tự thực hiện xét nghiệm HIV tại nhà.

Nhiều lợi ích từ mô hình tư vấn, xét nghiệm HIV online

Tại Thanh Hóa, mô hình tư vấn, xét nghiệm HIV cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao thông qua hệ thống online cũng đang được đẩy mạnh, theo bản đồ dịch tễ học về HIV/AIDS tại Thanh Hóa, những năm gần đây, lây truyền HIV qua đường quan hệ tình dục không an toàn ở nhóm MSM đang có xu hướng gia tăng.

Theo báo cáo của Khoa Phòng chống HIV/AIDS, lũy tích toàn tỉnh đến 31/8/2023 đã phát hiện 9.073 người nhiễm HIV, trong đó gần 3.000 người đã tử vong, hiện đang điều trị ARV cho 4.111 bệnh nhân HIV/AIDS. Dịch HIV xuất hiện ở 100% huyện/thị/ thành phố và 96% xã/phường/thị trấn.

Hàng năm, Thanh Hóa phát hiện trên dưới 200 ca nhiễm HIV mới, trong đó số ca nhiễm HIV mới là người MSM tăng từ 7,3% năm 2019 (13 ca nhiễm HIV mới là MSM/177 ca nhiễm HIV mới toàn tỉnh) lên 35% năm 2022 (65/186).

Công tác phòng chống HIV/AIDS tỉnh Thanh Hóa còn gặp rất nhiều khó khăn, nguồn lực đầu tư cho phòng, chống HIV/AIDS đang ngày một cắt giảm gây khó khăn cho việc triển khai thực hiện trong khi dịch HIV vẫn rất phức tạp và trẻ hóa. Chưa có mô hình, "sáng kiến mới" nhằm xóa bỏ các rào cản trong việc tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV cho cộng đồng, đặc biệt là nhóm nam MSM đang còn "ẩn", cộng đồng đồng bào thiểu số, vùng sâu vùng xa….

Mô hình xét nghiệm HIV online thông qua website "tuxetnghiem.vn" được triển khai tại Thanh Hóa từ tháng 4/2022 với sự hỗ trợ từ Dự án Quỹ toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS. Mô hình đáp ứng được tính cấp thiết tại Thanh Hóa khi những năm gần đây các ca nhiễm HIV mới gia tăng nhanh trong nhóm MSM – quần thể nguy cơ cao lây nhiễm HIV nhưng khó tiếp cận, và chưa sẵn sàng bộc lộ danh tính.

Mô hình tự xét nghiệm HIV (sử dụng test bằng dịch miệng -Test Oral Quick) là hình thức xét nghiệm HIV cho nhóm đối tượng nguy cơ cao thông qua hệ thống online. Chỉ cần điện thoại thông minh hay chiếc máy tính có kết nối mạng Internet là người dân có thể tự đánh giá nguy cơ nhiễm HIV và nhận test tự xét nghiệm HIV một cách chính xác, tiện lợi, an toàn, tính bảo mật cao và hoàn toàn miễn phí.

Mục đích của hoạt động này nhằm phát hiện người nhiễm HIV sớm để đưa vào quản lý, điều trị sớm nhằm nâng cao thể trạng, kéo dài sự sống cho người nhiễm HIV; đồng thời dự phòng lây nhiễm HIV cho cộng đồng.

Đối tượng áp dụng xét nghiệm HIV online là nhóm nghiện chích ma túy; nhóm MSM; nhóm phụ nữ bán dâm; nhóm vợ, chồng, bạn tình người nhiễm... Việc triển khai mô hình giúp cộng đồng dễ dàng tiếp cận với dịch vụ y tế, đồng thời cảm thấy an toàn, thoải mái hơn và chủ động hơn khi tự làm xét nghiệm HIV.

Có 2 cách để người dân có nhu cầu nhận sinh phẩm tự xét nghiệm HIV. Cách thứ nhất, sẽ không mất tiền nếu người dân đến cơ sở tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thanh Hóa. Dự án Quỹ toàn cầu sẽ cung cấp kít tự xét nghiệm miễn phí cho khách hàng từ 16 tuổi trở lên và đang sinh sống tại Thanh Hóa, không áp dụng cho người đã nhiễm HIV. Quy trình cung cấp kit test đảm bảo tính bảo mật, nhanh chóng, thuận tiện.

Cách thứ 2, nếu người dân có nhu cầu đăng ký nhận qua bưu điện thì họ sẽ phải mất chi phí trả tiền cước vận chuyển bưu phẩm đó. Khách hàng khi có nhu cầu xét nghiệm HIV online sẽ đăng kí tài khoản nhận test xét nghiệm HIV miễn phí thông qua hệ thống trang web http://tuxetnghiem.vn.

Sau khi được cán bộ y tế quản lí trang web xác nhận thông tin tài khoản, khách hàng được cấp test miễn phí thông qua tài khoản đã đăng kí. Kit test sẽ được chuyển phát đến tận nhà thông qua dịch vụ giao hàng, kết quả sẽ có sau 3 ngày.

Sau khi nhận test, khách hàng tự xét nghiệm tại nhà và thông báo kết quả qua web. Tuy không bắt buộc nhưng khách hàng được khuyến khích nên chia sẻ kết quả của họ để cán bộ y tế và nhân viên tiếp cận cộng đồng có thể hỗ trợ họ kết nối với dịch vụ sau xét nghiệm.

Sau khi chuyển test cho khách hàng, các cán bộ y tế và nhóm đồng đẳng viên sẽ hỏi thăm, tư vấn và hỗ trợ kết nối khách hàng với các dịch vụ HIV như xét nghiệm khẳng định, điều trị ARV hoặc PrEP tùy theo kết quả, khách hàng sẽ được tư vấn trực tiếp qua Facebook, zalo cá nhân, hotline.

Sớm nhân rộng mô hình ra nhiều tỉnh, thành

Với xu hướng dịch và hình thái lây nhiễm như hiện nay, cảnh báo dịch HIV sẽ ngày càng trở nên khó kiểm soát. Xét nghiệm HIV là cách duy nhất để biết một người có bị nhiễm HIV hay không, giúp người nhiễm sớm biết được tình trạng nhiễm HIV của bản thân, nhằm dự phòng lây nhiễm cho người thân, những người xung quanh, cho cộng đồng.

Xét nghiệm HIV cũng là cơ sở để có các biện pháp can thiệp khác nhằm tránh nguy cơ lây nhiễm cho bản thân như điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP), công tác điều trị HIV/AIDS.

Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật công nghệ ngày nay việc xét nghiệm HIV đã đơn giản rất nhiều và cho kết quả chính xác. Người dân có thể nhận được bộ kít và xét nghiệm theo hướng dẫn. Sinh phẩm tự xét nghiệm trực tuyến sẽ mở ra một kênh mới lan tỏa dịch vụ xét nghiệm HIV đến cộng đồng để họ chủ động kiểm soát sức khỏe của mình và người thân trong thời gian tới.

Qua hơn 1 năm triển khai, tính đến 31/8/2023, mô hình xét nghiệm HIV online triển khai tại Thanh Hóa đã tư vấn xét nghiệm HIV cho khoảng 1.000 người có hành vi nguy cơ cao, phát hiện 20 người có kết quả HIV dương tính, tất cả đều được cán bộ tư vấn chuyển tiếp ngay vào điều trị ARV.

Mô hình này giúp cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS của Thanh Hóa nói riêng và toàn quốc nói chung đạt được mục tiêu lớn của chiến lược quốc gia về chấm dứt bệnh AIDS vào năm 2030 và sớm được nhân rộng ra nhiều tỉnh, thành phố khác tại Việt Nam.

PGS.TS Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho biết, Cục Phòng chống HIV/AIDS đang tích cực cùng với các tỉnh, thành phố, tổ chức, cá nhân và cộng đồng thực hiện mục tiêu 95-95-95. Trong đó, 95 đầu tiên là 95% người nhiễm HIV biết kết quả xét nghiệm HIV của mình, đến hiện tại tỉ lệ này đang đạt 86%, để tiếp cận và xét nghiệm HIV cho khoảng 10% người nhiễm HIV là vô cùng khó khăn do người có hành vi nguy cơ thường ngại tiếp cận và xét nghiệm HIV theo các mô hình truyền thống. Điển hình như xét nghiệm HIV tại cơ sở y tế hay xét nghiệm HIV lưu động không tiếp cận được đúng nhóm khách hàng đích...

Chính vì vậy, các mô hình tư vấn xét nghiệm HIV đa dạng được triển khai bao gồm: Xét nghiệm trong cơ sở y tế, xét nghiệm HIV dựa vào tổ chức cộng đồng, các bạn trong cộng đồng MSM, người nghiện ma túy, người bán dâm tham gia cung cấp dịch vụ tư vấn, xét nghiệm HIV và hỗ trợ kết nối điều trị ARV.

Để thực hiện hiệu quả, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã tổ chức cung cấp sinh phẩm tự xét nghiệm HIV online qua website http://tuxetnghiem.vn tại 35 tỉnh, thành phố để những người có hành vi nguy cơ nhiễm HIV tự làm xét nghiệm HIV và được kết nối làm xét nghiệm khẳng định bị nhiễm HIV.

Bên cạnh đó, Cục Phòng chống HIV/AIDS triển khai mô hình xét nghiệm HIV cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV bằng cách tư vấn cho người nhiễm HIV, cung cấp sinh phẩm tự xét nghiệm HIV để làm xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích của họ hoặc người nhiễm HIV thông báo và vận động bạn tình, bạn chích chung của họ và người có hành vi nguy cơ cao trong mạng lưới xã hội của họ đến cơ sở y tế làm xét nghiệm HIV.

Thùy Chi