Giảm nguy cơ tái phát lao ở người nhiễm HIV: Vai trò của điều trị và chăm sóc toàn diện

Chủ động phòng ngừa tái phát bệnh lao

Lao là một trong những bệnh nhiễm trùng gây tử vong hàng đầu trên toàn cầu và ở người nhiễm HIV, nguy cơ mắc và tái phát bệnh cao hơn gấp nhiều lần so với người bình thường. Khi hệ miễn dịch bị suy yếu bởi virus HIV, cơ thể không chỉ dễ mắc lao lần đầu mà còn dễ tái phát sau khi đã điều trị khỏi. Vì vậy, để phòng tránh tái phát lao, nguyên nhân làm tăng tỉ lệ tử vong ở người sống chung với HIV, cần một chiến lược tổng thể, kết hợp điều trị đúng, dự phòng chủ động, theo dõi sát sao và thay đổi lối sống toàn diện.

Sự nguy hiểm của lao đối với người nhiễm HIV bắt nguồn từ việc virus này tấn công và phá hủy hệ miễn dịch, đặc biệt là các tế bào CD4 – "chiến binh" bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn. Khi số lượng CD4 giảm, khả năng kiểm soát vi khuẩn lao tiềm ẩn giảm theo, khiến người bệnh dễ bị tái hoạt lao đã từng nhiễm trước đó hoặc dễ lây nhiễm lại từ môi trường bên ngoài. Thực tế, nhiều nghiên cứu cho thấy tỉ lệ tái phát lao ở người nhiễm HIV cao gấp 2–3 lần và xảy ra sớm hơn so với người không nhiễm.

Không chỉ hệ miễn dịch suy yếu, mà còn nhiều yếu tố khác góp phần làm tăng nguy cơ tái phát như dinh dưỡng kém, điều kiện sống chật hẹp, tiếp xúc thường xuyên với nguồn lây và đặc biệt là việc không tuân thủ điều trị đúng phác đồ. Chính vì vậy, hiểu rõ cơ chế và các yếu tố nguy cơ sẽ giúp người nhiễm HIV chủ động hơn trong phòng ngừa bệnh.

Một trong những yếu tố quyết định thành công trong việc phòng tránh lao tái phát ở người nhiễm HIV là tuân thủ điều trị đúng phác đồ. Thông thường, điều trị lao kéo dài từ 6 đến 12 tháng, chia thành giai đoạn tấn công và giai đoạn củng cố. Người bệnh phải dùng thuốc đủ liều, đúng giờ, liên tục hàng ngày. Nếu bỏ thuốc giữa chừng hoặc dùng sai cách, vi khuẩn lao dễ kháng thuốc, khiến việc điều trị trở nên khó khăn và làm tăng nguy cơ tái phát.

Đối với người nhiễm HIV đồng thời mắc lao, việc phối hợp điều trị thuốc chống lao và thuốc kháng virus HIV (ARV) cần được thực hiện thận trọng để tránh tương tác thuốc. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), nếu phát hiện mắc lao khi chưa điều trị HIV, người bệnh nên bắt đầu điều trị lao trước, sau đó khởi động ARV trong vòng 8 tuần. Riêng trường hợp có số lượng CD4 thấp hơn 50 tế bào/mm³, nên bắt đầu ARV sớm trong vòng 2 tuần để sớm khôi phục miễn dịch.

Đáng chú ý, WHO cũng khuyến nghị các quốc gia nên đưa vào sử dụng những phác đồ điều trị lao ngắn hơn – còn gọi là liệu pháp điều trị dự phòng lao (TPT – Tuberculosis Preventive Therapy) – cho người sống chung với HIV. Những phác đồ ngắn hạn như 3HP (3 tháng kết hợp isoniazid và rifapentine) không chỉ giúp giảm nguy cơ lao tiến triển mà còn tăng tỷ lệ tuân thủ nhờ thời gian điều trị rút ngắn và ít tác dụng phụ hơn.

Bên cạnh điều trị, dự phòng lao đóng vai trò then chốt trong việc giảm nguy cơ tái phát ở người nhiễm HIV. Khi đã loại trừ lao hoạt động, người bệnh thường được chỉ định dùng isoniazid trong thời gian nhất định để ngăn vi khuẩn lao tiềm ẩn tái hoạt. Đây là một phần quan trọng trong chiến lược giảm gánh nặng lao, HIV toàn cầu mà nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang triển khai.

Việc triển khai các phác đồ dự phòng ngắn hạn không chỉ giúp nâng cao hiệu quả phòng bệnh mà còn làm giảm áp lực đối với hệ thống y tế. Ngoài ra, theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ và tương tác thuốc trong quá trình dự phòng cũng giúp bảo đảm an toàn và hiệu quả cho người bệnh.

Tạo "lá chắn" bảo vệ người bệnh khỏi nguy cơ tái phát

Sau khi hoàn thành điều trị, nhiều người bệnh thường chủ quan, cho rằng bệnh đã "khỏi hẳn". Tuy nhiên, với người nhiễm HIV, việc tái khám định kỳ là bắt buộc nhằm phát hiện sớm nguy cơ tái phát và điều trị kịp thời. Các cơ sở y tế thường khuyến nghị người bệnh kiểm tra sức khỏe theo lịch hẹn, bao gồm xét nghiệm đờm, chụp X-quang phổi, đo tải lượng virus HIV và đếm tế bào CD4.

Bên cạnh đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo lao tái phát cũng vô cùng quan trọng. Nếu xuất hiện ho kéo dài trên 2 tuần, sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi đêm, sụt cân nhanh… người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám và làm các xét nghiệm chuyên sâu. Việc phát hiện sớm không chỉ giúp tăng hiệu quả điều trị mà còn ngăn ngừa nguy cơ lây lan ra cộng đồng.

Phòng tránh lao tái phát không chỉ phụ thuộc vào thuốc men mà còn cần đến lối sống lành mạnh để nâng cao sức đề kháng. Trước hết, người bệnh cần duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ với các thực phẩm giàu protein, vitamin và khoáng chất nhằm hỗ trợ hệ miễn dịch. Đồng thời, cần tránh xa các yếu tố gây ức chế miễn dịch như rượu, bia, thuốc lá và hạn chế tiếp xúc với môi trường ô nhiễm.

Bên cạnh đó, môi trường sống thông thoáng, đủ ánh sáng sẽ giúp giảm nguy cơ tiếp xúc với vi khuẩn lao. Người nhiễm HIV cũng nên hạn chế lui tới nơi đông người hoặc có nguy cơ cao, đặc biệt là những không gian kín, ít lưu thông không khí.

Không thể bỏ qua yếu tố tâm lý, bởi nhiều người bệnh sống chung với HIV thường phải đối mặt với lo lắng, kỳ thị và trầm cảm – những yếu tố có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc tuân thủ điều trị. Sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và các tổ chức xã hội sẽ giúp người bệnh giữ tinh thần lạc quan, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và dự phòng bệnh tái phát.

Theo thống kê, trước năm 2025, tỉ lệ tử vong ở người nhiễm HIV đồng nhiễm lao có thể lên tới 15%. Tuy nhiên, khi được điều trị kết hợp đầy đủ bằng thuốc chống lao và ARV, con số này đã giảm xuống còn khoảng 4,5%. Đặc biệt, khi tuân thủ điều trị đúng và có các biện pháp dự phòng tích cực, khả năng tái phát lao có thể giảm đáng kể, thậm chí tiệm cận với tỷ lệ ở nhóm không nhiễm HIV.

Điều này khẳng định rằng, mặc dù nguy cơ tái phát lao ở người sống chung với HIV cao hơn, nhưng với sự kết hợp giữa điều trị hiệu quả, dự phòng chủ động, theo dõi định kỳ và lối sống khoa học, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát bệnh, sống khỏe mạnh và kéo dài tuổi thọ.

Phòng tránh lao tái phát ở người nhiễm HIV là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh, đội ngũ y tế và cộng đồng. Bắt đầu từ việc tuân thủ điều trị đúng phác đồ, thực hiện dự phòng lao khi có chỉ định, theo dõi sức khỏe định kỳ, cho tới xây dựng lối sống lành mạnh – tất cả đều góp phần tạo nên "lá chắn" bảo vệ người bệnh khỏi nguy cơ tái phát.

Thùy Chi