Hội chứng chuyển hóa ở người nhiễm HIV: Thách thức mới trong kiểm soát sức khỏe

Người sống chung với HIV đối mặt với nguy cơ hội chứng chuyển hóa

Thành công của thuốc kháng virus (ARV) đã giúp hàng trăm nghìn người nhiễm HIV sống khỏe mạnh và hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, song hành với tuổi thọ được kéo dài, một thách thức mới đang nổi lên: Hội chứng chuyển hóa – yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và nhiều bệnh mạn tính khác. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn bao giờ hết giữa người bệnh và đội ngũ y tế trong quá trình điều trị và quản lý sức khỏe lâu dài.

Trong những năm qua, sự ra đời và phổ cập của thuốc kháng virus (ARV) đã làm thay đổi sâu sắc cục diện phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam và trên thế giới. Nhờ điều trị hiệu quả, hàng trăm nghìn người nhiễm HIV không chỉ được cứu sống mà còn có cơ hội làm việc, lập gia đình và hòa nhập xã hội như những người bình thường.

Tuy nhiên, khi tuổi thọ của bệnh nhân tăng lên, một vấn đề mới dần xuất hiện: Sự gia tăng các bệnh lý không lây nhiễm vốn trước đây ít được chú ý, đặc biệt là hội chứng chuyển hóa. Nguyên nhân của tình trạng này rất phức tạp. Một mặt, virus HIV có thể gây rối loạn quá trình chuyển hóa lipid và glucose, làm thay đổi phân bố mỡ trong cơ thể. Mặt khác, một số thuốc ARV thế hệ cũ để lại tác dụng phụ lâu dài như tăng cholesterol, tăng triglycerid hoặc tích mỡ vùng bụng.

Bên cạnh yếu tố bệnh lý và thuốc điều trị, lối sống hiện đại cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ hội chứng chuyển hóa ở người nhiễm HIV, bao gồm chế độ ăn nhiều đường và chất béo, ít vận động, hút thuốc lá, uống rượu bia…, những yếu tố nguy cơ vốn phổ biến trong cộng đồng nói chung.

Như vậy, nếu như điều trị HIV thành công là một thành quả lớn, thì mục tiêu tiếp theo chính là giúp người bệnh tránh khỏi gánh nặng của các bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh tim mạch hay hội chứng chuyển hóa, từ đó thực sự sống khỏe mạnh, chất lượng và lâu dài.

"Sát thủ thầm lặng" với hậu quả nặng nề

Điểm nguy hiểm của hội chứng chuyển hóa là diễn tiến âm thầm, khó nhận biết. Người bệnh có thể cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh trong nhiều năm, nhưng bên trong cơ thể, các chỉ số mỡ máu, đường huyết và huyết áp đã dần vượt ngưỡng nguy cơ. Khi các biến chứng xuất hiện, thường thì bệnh đã tiến triển nặng.

Tác động của hội chứng chuyển hóa không chỉ dừng lại ở tăng cân hay rối loạn mỡ máu. Đây chính là "cánh cửa" mở ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm, bao gồm: Nhồi máu cơ tim, đột quỵ; Đái tháo đường type 2; Gan nhiễm mỡ, xơ gan và thậm chí là ung thư gan.

Theo một số nghiên cứu quốc tế, tỉ lệ bệnh nhân HIV mắc biến chứng tim mạch cao gấp 1,5 – 2 lần so với dân số cùng độ tuổi. Điều này cho thấy nguy cơ không thể xem nhẹ.

Trên thực tế, việc kiểm soát virus HIV thành công sẽ không còn trọn vẹn nếu người bệnh phải đối mặt với một cơn đột quỵ bất ngờ hay biến chứng tim mạch nặng. Vì vậy, việc tầm soát sớm và quản lý hội chứng chuyển hóa ở người nhiễm HIV cần được đặt ngang tầm với điều trị HIV bằng thuốc ARV.

Quản lý toàn diện – chìa khóa bảo vệ sức khỏe lâu dài

Để đối phó với hội chứng chuyển hóa, giải pháp hiệu quả nhất là phát hiện sớm và kiểm soát chủ động. Người nhiễm HIV cần khám sức khỏe và tầm soát định kỳ, trong đó bao gồm: Đo huyết áp; Xét nghiệm mỡ máu và đường huyết; Đánh giá chức năng gan ít nhất 1 lần mỗi năm.

Với nhóm bệnh nhân trên 40 tuổi, tần suất tầm soát nên được tăng lên, kết hợp thêm kiểm tra tim mạch chuyên sâu để phát hiện sớm nguy cơ biến chứng.

Cùng với tầm soát, lối sống lành mạnh đóng vai trò quyết định. Một chế độ ăn giàu rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, cá, đồng thời hạn chế thịt đỏ, chất béo động vật, rượu bia sẽ giúp cải thiện chuyển hóa. Việc bỏ thuốc lá và duy trì tập thể dục ít nhất 150 phút/tuần giúp kiểm soát cân nặng, tăng cường sức khỏe tim mạch và cải thiện tinh thần.

Trong quá trình điều trị bằng thuốc ARV, người bệnh cũng cần thường xuyên trao đổi với bác sĩ nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như tăng cân nhanh, mệt mỏi, đau đầu kéo dài… để được điều chỉnh phác đồ kịp thời. Khi có chỉ định, có thể sẽ cần kết hợp thêm thuốc hạ mỡ máu, thuốc hạ đường huyết hoặc thuốc hạ huyết áp. Tuy nhiên, việc phối hợp điều trị này phải được giám sát chặt chẽ để tránh tương tác thuốc với ARV.

Sự tiến bộ của y học đã giúp người nhiễm HIV có thể sống lâu dài, khỏe mạnh và hòa nhập cộng đồng. Song để hành trình đó trọn vẹn hơn, phòng ngừa và kiểm soát hội chứng chuyển hóa cần trở thành ưu tiên song song với điều trị HIV. Khi người bệnh chủ động trong lối sống, tuân thủ tầm soát định kỳ và phối hợp chặt chẽ với đội ngũ y tế, họ hoàn toàn có thể sống một cuộc sống khỏe mạnh, chất lượng và đầy đủ như bất kỳ ai khác.

Hội chứng chuyển hóa đang nổi lên như một thách thức mới đối với người nhiễm HIV, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và nhiều bệnh mạn tính khác. Phát hiện sớm, thay đổi lối sống và quản lý toàn diện là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe lâu dài và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Thùy Chi