Hy vọng mới cho việc chấm dứt bệnh lao trên toàn cầu

Tại hội thảo khoa học với chủ đề: “Đừng chậm trễ: Chiến thắng bệnh lao với xét nghiệm sinh học phân tử nhanh” diễn ra ngày hôm nay 5/7, Tiến sĩ, bác sĩ Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương cho biết, tại Việt Nam, Chương trình chống Lao quốc gia đã đưa vào sử dụng 320 máy xét nghiệm phân tử nhanh tại 180 cơ sở y tế ở 63 tỉnh thành phố. Phương pháp xét nghiệm nhanh chóng, dễ tiếp cận này là một trong những nỗ lực nhằm chấm dứt bệnh lao trên toàn cầu.

74 triệu người nhiễm lao trên toàn thế giới đã được cứu sống và điều trị khỏi

Theo Chương trình Chống lao quốc gia, năm 2022, Việt Nam có hơn 1, 2 triệu người được sàng lọc lao, trong đó, phát hiện hơn 19 nghìn người (1,6% số sàng lọc) mắc lao, chiếm 18,8% tổng số bệnh nhân lao được thông báo năm 2022 (103 nghìn người mắc lao mới). Số phát hiện chủ động này làm tăng số người được phát hiện bệnh lao tại Việt Nam, từ 78 nghìn ca bệnh lao của năm 2021 lên hơn 130 nghìn ca bệnh lao của năm 2022.

Đại dịch COVID-19 vừa qua đã có tác động nghiêm trọng đến công tác chẩn đoán và điều trị lao trong những năm vừa qua. Toàn bộ những tiến độ đã đạt được tính đến năm 2019 đã bị chậm lại, đình trệ, hoặc là hoàn toàn đảo ngược, mục tiêu thanh toán bệnh lao toàn cầu đã bị chệch hướng. Số ca lao được phát hiện trong năm 2020 và 2021 đã bị sụt giảm, điều đó cho thấy rằng số bệnh nhân chưa được phát hiện và điều trị đã tăng lên đáng kể, dẫn đến tăng số ca tử vong do lao và mức độ lây truyền trong cộng đồng mạnh hơn.

Theo số liệu WHO khảo sát, mỗi năm nước ta có tới 13 nghìn trẻ em mắc bệnh lao mới cần phải điều trị. Trong các thể lao ở trẻ em, 80% là lao phổi, chủ yếu là lao phổi AFB âm tính. Trong khi đó, mỗi năm chương trình chỉ phát hiện và quản lý điều trị được từ 10-13% số ca lao trẻ em mắc mới, chủ yếu là lao ngoài phổi, trong đó lao hạch ngoại biên chiếm đa số. Như vậy, đa số trẻ em mắc lao phổi đã bị bỏ sót mà lý do chủ yếu có lẽ do cách tiếp cận chẩn đoán bệnh lao ở trẻ em là chưa phù hợp.

Tiến sĩ, bác sĩ Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương cho biết, từ năm 2000 đến năm 2021, 74 triệu người nhiễm lao trên toàn thế giới đã được cứu sống và điều trị khỏi. Việc phát hiện sớm, đặc biệt phát hiện lao chủ động không những cứu sống người bệnh mà còn ngăn chặn nguồn lây lan cho cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh lao, giảm tỷ lệ tử vong.

Phương pháp xét nghiệm sinh học phân tử là đột phá mới

Một trong những phương pháp góp phần phát hiện sớm bệnh lao là xét nghiệm sinh học phân tử. Tiến sĩ, bác sĩ Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Trưởng ban điều hành Chương trình Chống lao quốc gia cho rằng: "Xét nghiệm GenXpert là phương pháp xét nghiệm nhanh chóng, dễ tiếp cận, thời gian xét nghiệm ngắn để bệnh nhân có thể tiếp cận điều trị kịp thời. Đó là một trong những nỗ lực chính nhằm chấm dứt bệnh lao toàn cầu. Tổ chức Y tế thế giới cũng khuyến cáo thay thế xét nghiệm soi kính trực tiếp bằng xét nghiệm phân tử nhanh nhằm cải thiện độ nhạy trong phát hiện vi khuẩn lao".

Tại Việt Nam, kỹ thuật xét nghiệm Xpert MTB/RIF đã được thực hiện thông qua hệ thống máy Genexpert từ năm 2012 và lần lượt được mở rộng áp dụng cho toàn bộ người nghi lao có hình ảnh X-quang bất thường trên toàn quốc.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hưng, Khoa Vi sinh và labo lao chuẩn quốc gia, Chủ nhiệm Bộ môn Vi sinh Y học và Kiểm soát nhiễm khuẩn, Trường Đại học Y Dược, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho hay, phương pháp này đã và đang phát huy hiệu quả cao, phát hiện nhanh bệnh nhân lao, lao đa kháng và siêu kháng thuốc theo chiến lược “2X” (X-quang - X-pert), phát hiện chủ động cho hiệu quả cao gấp 7 lần so với phát hiện thụ động hiện nay.

Năm 2010, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo sử dụng kỹ thuật xét nghiệm sinh học phân tử Xpert MTB/RIF trong chẩn đoán lao và lao kháng thuốc, đặc biệt là thay thế xét nghiệm soi kính trực tiếp tại các phòng xét nghiệm tuyến cơ sở. 

Đến nay, tại Việt Nam, Chương trình Chống lao quốc gia đã đưa vào sử dụng hơn 320 hệ thống máy GeneXpert tại 180 cơ sở y tế trên 63 tỉnh, thành phố để mở rộng mạng lưới tiếp cận, chẩn đoán những bệnh nhân lao trong cộng đồng.

Xét nghiệm Xpert MTB/RIF Ultra đã và đang tạo ra một cuộc cách mạng hóa trong việc quản lý bệnh lao, cũng như giúp cải thiện chiến lược chống lao một cách hiệu quả ở hơn 130 quốc gia trên toàn thế giới.

Bệnh viện Phổi Trung ương và Chương trình Chống lao quốc gia đã nhanh chóng đưa xét nghiệm Xpert MTB/RIF Ultra vào áp dụng rộng rãi và hiệu quả tại Việt Nam, góp phần vào công cuộc thanh toán bệnh lao vào năm 2035.

Vĩnh Hoàng