Thành tựu sau 10 năm thực hiện dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con

Theo tính toán của các chuyên gia, nếu không có bất kỳ can thiệp nào nhằm ngăn chặn sự lây truyền HIV từ mẹ sang con thì tỉ lệ lây truyền HIV từ người mẹ nhiễm HIV sang con của mình là từ 30%-40% (trung bình là 36%). Tuy nhiên, nếu được can thiệp kịp thời và toàn diện thì tỉ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể giảm xuống dưới 5% thậm trí dưới 2%. Đây cũng chính là căn cứ để Việt Nam đặt mục tiêu loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030.

Từ năm 2013 trở lại đây, các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được lồng ghép triệt để vào hệ thống chăm sóc sức khoẻ sinh sản nhằm tiếp cận với phụ nữ mang thai sớm nhất để có thể khắc phục tình trạng xét nghiệm HIV muộn và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con bằng ARV muộn ở phụ nữ mang thai nhiễm HIV. Hệ thống chăm sóc sức khoẻ sinh sản có mạng lưới "chân rết" đến tuyến xã và thôn bản vì vậy việc chăm sóc và hỗ trợ phụ nữ mang thai và con của họ tốt hơn trong suốt quá trình mang thai và sau sinh.

Nhìn lại kết quả đạt được sau 10 năm, những nỗ lực dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con đã đạt được những kết quả rất đánh khích lệ. Tác động dễ dàng nhìn thấy nhất là số trẻ em nhiễm HIV dưới 3 tuổi giảm liên tục và chỉ còn chưa bằng 1/5 số trẻ được chẩn đoán nhiễm HIV vào năm 2012. 

Cũng tương tự như vậy, số trẻ em nhiễm HIV dưới 1 tuổi giảm liên tục trong 10 năm qua. Nếu năm 2012, cả nước phát hiện 127 trẻ nhiễm dưới 1 tuổi thì đến năm 2021 con số này chỉ còn 26 trẻ và 9 tháng năm 2022 là 17 trẻ. 

Có được kết quả như trên do Việt Nam đã sớm áp dụng các khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và vận hành các hoạt động dự phòng và điều trị rất nhuần nhuyễn theo các cấp độ: Dự phòng xa và điều trị triệt để.

Truyền thông nâng cao ý thức dự phòng sớm lây nhiễm HIV cho phụ nữ

Cụ thể, để đạt được những kết quả tích cực trong chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, không thể không nhắc đến công tác truyền thông. Trong suốt hơn 10 năm qua, truyền thông đại chúng đã góp phần quan trọng trong cho công tác này.

Bằng cách truyền thông gián tiếp thông qua các kênh truyền thông như báo đài, banner, tờ rơi, bên cạnh đó là truyền thông trực tiếp của các tuyên truyền viên các ban ngành như y tế, thanh niên, phụ nữ.

Đặc biệt, việc ngành y tế triển khai Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con bắt đầu từ năm 2009 với nhiều hoạt động sôi nổi trên toàn quốc đã làm thay đổi cơ bản nhận thức của người dân về HIV, góp phần giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV/AIDS.

Nhờ những nỗ lực tích cực, truyền thông sôi nổi đã nâng cao ý thức dự phòng sớm lây nhiễm HIV cho phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ độ tuổi sinh đẻ. Đây là giai đoạn đầu tiên để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV cho những người mẹ trong tương lai gần thông qua việc nâng cao hiểu biết về HIV/AIDS, các đường lây truyền và cách phòng tránh.

Phòng tránh thai ngoài ý muốn cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV

Đối với nhóm đối tượng phụ nữ đã được chẩn đoán là nhiễm HIV thì cung cấp các biện pháp tránh thai phù hợp với các yếu tố như độ tuổi, số con đã có, tuổi của người con gần nhất để tránh mang thai ngoài ý muốn.

Có nghĩa là phải chủ động được thời điểm mang thai khi cơ thể người mẹ có sức đề kháng và điều kiện chăm sóc tốt nhất thì mới mang thai, như vậy sẽ giảm tối đa nguy cơ lây nhiễm HIV sang cho con trong giai đoạn mang thai. Thời điểm có thai tốt nhất của phụ nữ nhiễm HIV là khi họ có tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện (dưới 200 bản sao/mml máu).

Các can thiệp cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV

Đây là giai đoạn chăm sóc và điều trị trong thai kỳ. Bảo đảm phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV sớm nhất với phác đồ tối ưu.

Hiện nay, Việt Nam đã áp dụng điều trị ngay cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV mà không phụ thuộc vào tuổi thai. Giai đoạn này cần cung cấp dịch vụ tư vấn dinh dưỡng cho mẹ và con sau sinh tùy thuộc vào điều kiện của từng trường hợp cụ thể.

Cung cấp các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ và điều trị thích hợp

Việc cung cấp các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ và điều trị thích hợp cho bà mẹ nhiễm HIV và con của họ sau sinh là việc làm rất cần thiết. Việt Nam đã tiếp tục điều trị ARV cho mẹ theo phác đồ và điều trị dự phòng cho con bằng thuốc ARV liên tục trong 6 tuần tuổi đầu tiên. Tư vấn nuôi dưỡng trẻ cần được thực hiện trước khi sinh, để bà mẹ lựa chọn phù hợp với điều kiện sinh sống của mình.

Nuôi bằng sữa mẹ: Trẻ được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Mẹ cần tuân thủ điều trị tốt để tải lượng dưới ngưỡng ức chế (<1.000 bản sao/mml máu), tốt nhất là dưới ngưỡng phát hiện. Mẹ có thể cho con bú đến 24 tháng tuổi. Đây là phương pháp nuôi dưỡng rẻ tiền và tự nhiên. Tuy nhiên, còn một tỉ lệ rất rất nhỏ có thể lây truyền HIV qua sữa mẹ. Trong điều kiện sức khỏe người mẹ tốt (tải lượng HIV không phát hiện), kinh tế gia đình khó khăn thì đây cũng là lựa chọn phù hợp.

Nuôi con bằng sữa công thức: Người mẹ chỉ nên nuôi con bằng sữa công thức khi đáp ứng đủ các điều kiện sau: Bảo đảm đáp ứng đủ sữa công thức hoàn toàn trong 6 tháng đầu; Có nước sạch và chuẩn bị được sữa thay thế bảo đảm an toàn, hợp vệ sinh và đủ số lượng phù hợp với tuổi của trẻ; Có sự hỗ trợ của gia đình.

Các trường hợp nguy cơ cao làm lây truyền HIV sang con khi: Mẹ nhiễm HIV nhưng chưa điều trị ARV hoặc; Mẹ đang điều trị ARV và có kết quả tải lượng HIV trước khi sinh 4 tuần >1000 bản sao/mml máu hoặc; Mẹ nhiễm HIV và điều trị ARV dưới 4 tuần trước khi sinh hoặc; Mẹ được chẩn đoán nhiễm HIV trong vòng 72 giờ trước sinh.

Dựa trên số liệu thống kê trong suốt 10 năm qua, số trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV có xu hướng giảm mạnh, từ 1.500 trẻ xuống còn hơn 600 trẻ mỗi năm; Tỉ lệ trẻ có kết quả chẩn đoán nhiễm HIV bằng CPR giảm mạnh từ 7,4% năm 2012 xuống 2,1 năm 2022.

Bên cạnh đó, với sự cập nhật liên tục và kịp thời khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại Việt Nam đã đạt được những kết quả rất tích cực và đang tiến gần đến mục tiêu hoàn thành trước hạn loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030. 

Kim Thoa