Truyền thông học đường – Giải pháp then chốt bảo vệ thanh thiếu niên trước căn bệnh HIV/AIDS

Môi trường học đường - "cánh cửa" hiệu quả nâng cao kiến thức

Theo thống kê của Bộ Y tế, đến năm 2025, Việt Nam phát hiện khoảng 267.000 người nhiễm HIV, trong đó hơn một nửa là người trong độ tuổi 16–39. Đáng chú ý, nhóm thanh thiếu niên chiếm tỉ lệ ngày càng cao, cho thấy dịch HIV đang có xu hướng trẻ hóa rõ rệt. Cùng với đó, con đường lây truyền cũng có sự thay đổi: từ lây qua máu là chủ yếu chuyển sang lây qua quan hệ tình dục, đặc biệt ở nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM) và người chuyển giới nữ.

Thực tế này cho thấy, nếu chỉ tập trung vào hoạt động điều trị hay xét nghiệm thì chưa đủ. Muốn kiểm soát dịch bệnh bền vững, cần tác động vào "gốc rễ" là hành vi, tri thức và thái độ sống của giới trẻ. Và trong số các giải pháp, môi trường học đường chính là "cánh cửa" hiệu quả nhất – nơi các em dành phần lớn thời gian sinh hoạt, học tập và dễ dàng tiếp nhận kiến thức mới.

Mô hình truyền thông học đường được thiết kế với cách tiếp cận linh hoạt: xây dựng đội truyền thông học sinh – sinh viên, tổ chức sân chơi kiến thức, kết nối với cơ sở y tế, hướng dẫn kỹ năng sống, giáo dục giới tính và tình dục an toàn. Thay vì dạy học mang tính lý thuyết, chương trình chú trọng hình thức tương tác, trải nghiệm và đồng hành để học sinh "học mà chơi, chơi mà hiểu".

Mô hình truyền thông học đường – cách tiếp cận thực tiễn và gần gũi

Để củng cố công tác truyền thông, tác động được đúng đối tượng đích, Cục Phòng, chống HIV/AIDS (nay là Cục Phòng bệnh thuộc Bộ Y tế) đã ban hành Hướng dẫn xây dựng mô hình "Đội truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cho sinh viên trong các trường đại học" vào đầu năm 2024. Mô hình này được thí điểm tại một số trường đại học ở Thái Nguyên, Hải Phòng, Cần Thơ trước khi nhân rộng trên toàn quốc.

Theo hướng dẫn, đội truyền thông được hình thành từ chính sinh viên – những người hiểu rõ tâm lý, ngôn ngữ và thói quen của bạn bè cùng trang lứa. Họ không chỉ truyền tải thông tin mà còn kết nối sinh viên với các dịch vụ y tế: tư vấn, xét nghiệm HIV, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) và điều trị kháng virus (ARV). Nhờ vậy, việc tuyên truyền trở nên thực tế và dễ tiếp cận hơn.

Điều đáng nói là, mô hình này không chỉ hoạt động trong khuôn viên trường học mà còn lan tỏa ra cộng đồng. Chẳng hạn, tại Khánh Hòa, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã phối hợp với ngành giáo dục tổ chức chương trình truyền thông về HIV/AIDS cho hơn 1.000 học sinh THCS ở TP Nha Trang. Qua buổi truyền thông, nhiều học sinh cho biết đã hiểu rõ hơn về đường lây truyền, biết cách phòng tránh và giảm sự kỳ thị với người nhiễm HIV.

Như vậy, có thể thấy rằng, truyền thông học đường không chỉ nâng cao nhận thức mà còn thay đổi thái độ và hành vi – yếu tố quyết định thành công trong phòng, chống HIV/AIDS.

Thách thức và các giải pháp củng cố mô hình

Theo TS. Đặng Vũ Cát Linh – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thanh Niên, Học viện Thanh Thiếu Niên Việt Nam, thế hệ trẻ, thanh niên ngày nay có nhiều người sống phóng khoáng, tự do hơn trong quan hệ nam nữ. Nếu thiếu kiến thức, không có kiến thức đầy đủ và trang bị các biện pháp giảm hành vi nguy cơ, số ca nhiễm HIV ở nhóm tuổi này sẽ tiếp tục tăng.

Nhiều chuyên gia cho rằng, thanh thiếu niên cần được trang bị không chỉ kiến thức 'HIV là gì', mà còn kỹ năng tự bảo vệ, kỹ năng sống và kỹ năng tìm đến dịch vụ xét nghiệm – tư vấn khi có nguy cơ.

Những nhận định này cho thấy, mục tiêu của truyền thông học đường không dừng ở việc cung cấp thông tin, mà hướng tới thay đổi hành vi và thúc đẩy hành động thực tế. Khi học sinh hiểu đúng, tin tưởng và biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ, hiệu quả phòng, chống HIV/AIDS sẽ lan tỏa mạnh mẽ hơn ra cộng đồng.

Tuy đạt được kết quả tích cực, mô hình truyền thông học đường vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Trước hết, tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm tuổi 16–24 vẫn tăng nhanh, trong khi nhiều em vẫn "ngại nói", "ngại hỏi" về các vấn đề giới tính, sức khỏe sinh sản. Ngoài ra, kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV còn phổ biến, khiến học sinh, sinh viên e dè khi tìm đến các chương trình tư vấn hoặc xét nghiệm.

Thêm vào đó, không ít trường học còn thiếu kinh phí, thiếu giáo viên được đào tạo bài bản, khiến hoạt động truyền thông chỉ dừng ở những buổi ngoại khóa ngắn hạn. Bên cạnh đó, hạ tầng dịch vụ y tế học đường chưa được đồng bộ, dẫn đến việc kết nối giữa truyền thông, tư vấn, xét nghiệm còn lỏng lẻo.

Để vượt qua khó khăn, các chuyên gia cho rằng cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, phải lồng ghép nội dung giáo dục HIV/AIDS chính thức vào chương trình học, thay vì chỉ thực hiện theo phong trào. Song song, cần đào tạo đội ngũ giáo viên và sinh viên nòng cốt có kỹ năng truyền thông, khả năng tổ chức hoạt động tương tác, sân chơi sáng tạo.

Bên cạnh đó, mô hình cần kết nối chặt chẽ với mạng lưới y tế địa phương, để học sinh dễ dàng tiếp cận các dịch vụ xét nghiệm sớm, tư vấn, PrEP hoặc điều trị ARV. Đặc biệt, cần đo lường hiệu quả truyền thông định kỳ, nhằm điều chỉnh nội dung và phương thức cho phù hợp với từng nhóm tuổi.

Hướng tới tương lai – từ nhận thức đến hành động

Có thể khẳng định rằng, truyền thông học đường chính là nền tảng quan trọng trong chiến lược quốc gia chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030. Khi học sinh, sinh viên – những người đang và sẽ dẫn dắt tương lai – được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực, họ không chỉ tự bảo vệ bản thân mà còn trở thành "người truyền cảm hứng" giúp cộng đồng cùng hành động.

Mỗi tiết học, mỗi hoạt động ngoại khóa hay mỗi bài đăng truyền thông trên mạng xã hội của sinh viên đều là một "viên gạch nhỏ" góp phần xây dựng xã hội an toàn, văn minh, không kỳ thị. Khi nhà trường, y tế, gia đình và các tổ chức xã hội cùng đồng lòng, mô hình truyền thông học đường sẽ trở thành "lá chắn" bền vững, bảo vệ thế hệ trẻ khỏi HIV/AIDS và các nguy cơ sức khỏe khác.

Từ thực tiễn triển khai cho thấy, truyền thông học đường không chỉ là một hoạt động giáo dục, mà là giải pháp chiến lược trong phòng, chống HIV/AIDS. Khi được thực hiện bài bản, đồng bộ và liên tục, mô hình này sẽ giúp hình thành thói quen, hành vi lành mạnh, qua đó góp phần đạt mục tiêu "Việt Nam chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030".

Quan trọng hơn, mỗi học sinh, mỗi sinh viên hôm nay, nếu được trang bị đủ kiến thức và kỹ năng sẽ là người bảo vệ chính mình và cộng đồng, là "lá chắn sống" trong hành trình dài chống lại HIV/AIDS.

Thùy Chi