Vai trò của giám định các chất ma tuý trong phòng chống tội phạm

 Là cơ sở để xác định trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo

Thời gian gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ, tội phạm nói chung và tội phạm ma túy nói riêng đã lợi dụng thành tựu của khoa học công nghệ để phạm tội và che dấu hành vi phạm tội. Khi có một chất ma túy mới ra đời được Chính phủ của các nước hay Chính phủ nước ta đưa vào trong danh mục các chất mà túy cần được kiểm soát thì ngay sau đó lại liên tục xuất hiện những chất mới có tính năng tác dụng tương tự thay thế, thậm chí những chất ma túy này còn có tính năng, tác dụng mạnh hơn những chất chúng ta đưa vào danh mục các chất cần được kiểm soát.

Thời gian qua, Viện Khoa học hình sự (Bộ Công an) cùng với các Phòng Kỹ thuật hình sự thuộc Công an các địa phương đã thực hiện hàng trăm nghìn vụ giám định hình sự, phục vụ có hiệu quả cho công tác điều tra, truy tố và xét xử (trung bình trong 5 năm, lực lượng kỹ thuật hình sự đã giám định hơn 100 nghìn vụ/năm, riêng Viện Khoa học hình sự là hơn 80 nghìn vụ). Thông qua hoạt động giám định, lực lượng kỹ thuật hình sự đã phát hiện các thủ đoạn hoạt động của tội phạm để kịp thời báo cáo lãnh đạo Bộ và thông báo cho các lực lượng chức năng chủ động phát hiện, phòng ngừa và ngăn chặn, nhất là về thủ đoạn sản xuất các loại ma túy mới...

Theo Bộ Công an, kết luận giám định giúp cho cơ quan điều tra có cơ sở xác định được thủ phạm gây án, công cụ phương tiện phạm tội cũng như phương thức, thủ đoạn thực hiện tội phạm... là cơ sở để áp dụng các biện pháp điều tra sát hợp, có hiệu quả và qua đó kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện tuyên truyền, đấu tranh, phòng, chống tội phạm về ma túy một cách có hiệu quả, nhất là các loại chất ma túy mới và biến tướng trà trộn vào trong trường học.

Thứ hai, thông qua kết luận giám định, cơ quan điều tra xác định năng lực trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo; xác định về khả năng nhận thức và khai báo của người làm chứng, người bị hại, qua đó, xác định bị can, bị cáo có phải chịu trách nhiệm hình sự hay không; xem xét, đánh giá tính khách quan, tính hợp pháp lời khai của người làm chứng, người bị hại.

Thứ ba, thông qua kết luận giám định giúp cơ quan điều tra xác định được mẫu vật gửi giám định là loại gì? Có phải ma túy không? Khối lượng bao nhiêu từ đó làm căn cứ để cơ quan tiến hành tố tụng xác hành vi đó phạm tội gì và khung hình phạt được quy định cụ thể thế nào trong bộ luật.

Theo Bộ Công an, sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 57/2022/NĐ-CP ngày 25/8/2022 về bổ sung danh mục các chất ma túy và tiền chất tại Việt Nam thì số lượng chất ma túy hiện nay được quản lý tăng lên gấp nhiều lần so với trước. Như vậy, khó khăn lớn nhất trong công tác giám định ma túy của lực lượng kỹ thuật hình sự là nguồn mẫu chuẩn để phục vụ công tác giám định. Theo như danh mục bổ sung các chất ma túy có rất nhiều ma túy mới, đặc biệt là các chất ma túy thuộc nhóm cần sa tổng hợp. Việc giám định gặp nhiều khó khăn vì vậy cần có các mẫu chuẩn để giám định, so sánh để khẳng định đó là chất ma túy hay hàm lượng chất ma túy.

Hiện công việc giám định hiện nay chỉ có Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an và hai Phân viện Khoa học hình sự của Bộ Công an tại thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng mới đủ điều kiện để giám định tất cả các chất ma túy trong danh mục do Chính phủ ban hành.

Điển hình là ma túy nhóm cần sa tổng hợp, hiện có trên 200 chất đã được kiểm soát theo Nghị định mới của Chính phủ. Vừa qua Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an đã phát hiện ra một số chất ma túy mới chưa có trong danh mục các chất ma túy cần kiểm soát tại Việt Nam như: N-Ethylpentylone, Propyphenidate, Acetylpsilocine,... Đây là chất có tác dụng kích thích thần kinh trung ương, gây ảo giác rất mạnh. Bằng những thủ đoạn rất tinh vi của tội phạm ma túy là dùng dẫn xuất của một chất ma túy phối trộn tạo ra viên nén để sử dụng, sau khi uống viên nén này vào cơ thể người sẽ chuyển hóa, giải phóng ra chất ma túy.

Ví dụ như tìm thấy chất Acetylpsilocine, chất này không có trong danh mục chất ma túy tại Việt Nam là dẫn xuất của Psilocine trong viên nén, khi uống vào cơ thể nó sẽ chuyển hóa và giải phóng ra chất Psilocine có tác dụng gây tác dụng ảo giác rất mạnh, mà chất Psilocine là chất có trong danh mục chất ma túy tại Việt Nam. Như vậy là tội phạm ma túy rất tinh vi, chúng dùng cái chất không phải là chất ma túy, đưa vào cơ thể người sau đó mới đào thải, giải phóng ra chất ma túy, gây tác dụng lại cơ thể con người. Điều này thể hiện sự rất tinh vi của tội phạm.

Theo số liệu của Cơ quan phòng chống tội phạm và ma túy của Liên Hợp Quốc thì cứ khoảng 1 tuần đến 10 ngày thì thế giới lại phát hiện 1 chất hướng thần mới.

Những khó khăn, vướng mắc và giải pháp

Phần lớn các vụ án ma túy được phát hiện do cơ quan điều tra sử dụng các "biện pháp nghiệp vụ" và mạng lưới bí mật, lập kế hoạch, khẩn trương xác minh làm rõ và có phương án bố trí lực lượng phục bắt quả tang, sau đó mới thông báo cho Viện kiểm sát biết, nên dẫn đến việc kiểm sát và ra quyết định phê chuẩn gặp khó khăn về thời gian nghiên cứu các tài liệu về bắt quả tang, khám xét, thu giữ tài sản, vật chứng và thông tin liên quan đến người phạm tội.

Tại điểm d khoản 1, điểm h khoản 2, điểm c khoản 3, điểm c khoản 4 Điều 249; điểm d khoản 1, điểm i khoản 2, điểm c khoản 3, điểm c khoản 4 Điều 250; điểm k khoản 2, điểm c khoản 3, điểm c khoản 4 Điều 251; điểm d khoản 1, điểm h khoản 2, điểm c khoản 3, điểm c khoản 4 Điều 252 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định "… hoặc bộ phận của cây khác có chứa chất ma túy do Chính phủ quy định…". Trong trường hợp này, bộ phận của các cây khác có chứa chất ma túy là những bộ phận của cây gì thì hiện nay chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể.

Trong thời gian qua, có một số kết luận của Phân viện Khoa học hình sự Bộ Công an thì: Không tìm thấy các chất ma túy tiền chất thường gặp. Như vậy, còn nhiều loại chất ma túy khác không thể giám định được, do đó ảnh hưởng đến quá trình xử lý tội phạm.

Theo quy định của Bộ luật Hình sự thì tùy theo khối lượng của từng chất ma túy sẽ được định tội và định khung khác nhau. Tuy nhiên, trường hợp một mẫu giám định có chứa nhiều chất ma túy thì việc xác định có tội hay không có tội hoặc xác định tình tiết định khung tăng nặng vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau.

Việc sử dụng ý thức của bị can để xác định tội danh của bị can là mua bán trái phép chất ma túy hay tàng trữ trái phép chất ma túy, thực tiễn áp dụng gặp khó khăn, cụ thể: Khi bắt quả tang bị can tàng trữ một lượng ma túy nhất định, bị can khai nhằm mục đích để bán và sử dụng, không chứng minh được người mua. Quá trình điều tra bị can thay đổi lời khai (hoặc quá trình truy tố, xét xử bị can thay đổi lời khai: mục đích chỉ để sử dụng) thì việc định tội danh bị can như thế nào, vẫn giữ nguyên tội mua bán trái phép chất ma túy hay chuyển sang tội tàng trữ trái phép chất ma túy.

Ngoài ra, thời gian qua, Cơ quan điều tra ra Quyết định thu giữ thư tín, điện tín, bưu kiện, bưu phẩm (có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát) trong các vụ án ma túy nhưng các cơ quan, tổ chức viễn thông hầu như không cung cấp. Do đó ảnh hưởng đến quá trình điều tra giải quyết vụ án.

Về giải pháp, các chuyên gia đề xuất, đầu tiên là phải kiểm soát chặt chẽ các hóa chất, tiền chất có liên quan đến ma túy. Điều này rất cần sự phối hợp liên ngành giữa các bộ, ngành như: Công an, Quốc phòng, Công Thương, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Y tế...

Đối với công tác giám định, cần có phương án nhập khẩu, điều chế các mẫu chuẩn ma túy, phục vụ công tác giám định so sánh định tính, định lượng. Đây là cơ sở then chốt để giải quyết các vụ án về ma túy sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 57/2022/NĐ-CP ngày 25/8/2022 về bổ sung danh mục các chất ma túy và tiền chất tại Việt Nam. Đồng thời, tiếp tục đầu tư kinh phí triển khai nghiên cứu tinh chế sản xuất các loại mẫu chuẩn ma túy khác trong điều kiện có thể để dần thay thế các mẫu chuẩn ngoại nhập, giúp chủ động nguồn mẫu chuẩn và tiết kiệm kinh phí cho nhà nước.

Bên cạnh đó, cần nâng cao trình độ cho lực lượng giám định viên trên cả nước về các phương pháp giám định các chất ma túy mới; trang bị các phương tiện thiết bị máy móc hiện đại trong công tác giám định ma túy…

Vĩnh Hoàng