Bài 5: Hành trình truyền cảm hứng của 'những chiến binh cộng đồng' trong phòng, chống HIV/AIDS

Hành trình truyền cảm hứng của "những chiến binh cộng đồng"

Trong hành trình 35 năm Việt Nam ứng phó với đại dịch HIV/AIDS, bên cạnh đội ngũ bác sĩ, chuyên gia y tế ngày đêm chiến đấu chống lại virus, còn có những "chiến binh cộng đồng" âm thầm bước đi trên hành trình của lòng nhân ái. Họ không dùng thuốc hay trang thiết bị y khoa, nhưng họ chữa lành bằng sự hiện diện, bằng lòng trắc ẩn và đôi khi chỉ bằng một cái nắm tay trong khoảnh khắc mong manh nhất của cuộc đời.

Trong số đó, hai gương mặt nổi bật đó là Hoa hậu H'Hen Niê và anh Nguyễn Anh Phong, đại diện cho hai hành trình khác nhau nhưng lại gặp nhau ở điểm giao của trái tim: cùng chọn cách đứng về phía những người yếu thế, cùng góp phần viết tiếp câu chuyện nhân văn trong chặng đường 35 năm phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.

Nếu có ai đó hiểu rõ nhất sự mong manh, dễ tổn thương của những người sống với HIV, thì đó chính là anh Nguyễn Anh Phong – Phó Chủ tịch Hội phòng, chống HIV/AIDS TP. Hồ Chí Minh, người được cộng đồng gọi bằng cái tên "Phong sida" đầy thân thương.

Ít ai biết rằng trước khi trở thành điểm tựa của hàng nghìn người sống với HIV, chính anh cũng từng chìm sâu trong nỗi sợ của riêng mình. Năm 2008, khi biết mình dương tính với HIV, Phong lựa chọn im lặng và trốn tránh.

"Tôi sợ đến mức không dám cho ai biết. Sức khỏe xuống dốc mà tôi vẫn lần lữa không điều trị," anh nhớ lại.

Từ chỗ né tránh, anh dần nhận ra sự khắc nghiệt mà những bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS đang phải chịu đựng: sự ruồng bỏ, ánh mắt kỳ thị, những định kiến không lối thoát. Và chính điều đó đã khiến anh quyết định bước ra ánh sáng, trở thành người đồng hành, người kết nối và người mang tiếng nói của cộng đồng.

Anh Nguyễn Anh Phong bắt đầu tham gia nhóm tự lực "Tình bạn", rồi trở thành thành viên ban điều hành Mạng lưới người sống với HIV Việt Nam (VNP+) khi tổ chức này ra đời năm 2012. Từ đó, "công việc tình nguyện" trở thành nghề, còn cộng đồng trở thành gia đình.

Những câu chuyện chạm đến trái tim làm nên sứ mệnh

Trong suốt quang thời gian hoạt động vì cộng đồng. Trực tiếp gặp gỡ rất nhiều hoàn cảnh, lắng nghe sự chia sẻ của những người nhiễm HIV cùng cảnh ngộ, từng câu chuyện anh chứng kiến đều trở thành vết khắc trong đời, khiến anh không thể rời bỏ hành trình này.

Một trong số những câu chuyện làm anh nhớ mãi, đó là năm 2010, khi anh đồng hành với một người đàn ông thuộc nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) bị gia đình ruồng bỏ. Không được chấp nhận vì giới tính, lại càng bị từ chối vì HIV, anh chọn sống dưới gầm cầu – nơi duy nhất không ai xua đuổi.

Khi sức khỏe suy kiệt, anh mong muốn được về nhà. Nhưng ngay cả khi cận kề cái chết, gia đình vẫn không mở cửa. Người đàn ông ấy trở lại gầm cầu và trút hơi thở cuối cùng trong cô độc.

Anh Nguyễn Anh Phong kể, giọng nghẹn lại: "Trước khi mất, anh ấy nắm tay tôi nói: 'Em cố gắng sống để giúp những người khác, để họ không khổ như anh'".

Khoảnh khắc ấy đã khiến anh từ một người hỗ trợ thành "người được ký gửi ký ức" – mang theo những tâm nguyện chưa trọn vẹn của người đã mất.

Trong gần 20 năm qua, mặc dù có không ít lần anh Phong đã muốn dừng lại. "Có lúc tôi muốn nghỉ luôn. Áp lực nhiều lắm," anh thừa nhận. Những áp lực anh phải đối diện, đó là áp lực khi phải đại diện tiếng nói của cộng đồng; áp lực khi chứng kiến những người trẻ từ bỏ điều trị; áp lực khi nhận hàng loạt tin nhắn cầu cứu và biết rằng không thể cứu tất cả. Nhưng điều giữ anh ở lại "chỉ đơn giản là sự hiện diện của mình có thể giúp người khác có một cái kết yên bình hơn". Một bàn tay nắm lại, một cốc nước đưa vội, một ánh nhìn cảm thông… đôi khi đủ để níu giữ sức sống của một người.

Với anh Phong, lời cảm ơn không nằm ở câu chữ mà nằm ở sự sống còn của người bệnh. "Mỗi lần tư vấn, họ cảm ơn tôi. Tôi chỉ nói: 'Bạn cứ khỏe. Đó là lời cảm ơn lớn nhất'".

Còn khi ai đó xin lỗi vì những lần bỏ thuốc, bỏ điều trị, anh Phong chỉ đáp: "Hãy xin lỗi chính bản thân em. Em mới là người phải chịu hậu quả".

Những câu nói ấy, tưởng giản dị nhưng lại là triết lý sống trong cả hành trình của anh Phong, bởi đối với anh Phong, giúp người khác không phải bằng lý thuyết mà bằng trách nhiệm và lòng nhân.

Từ trải nghiệm của chính mình, anh Nguyễn Anh Phong đã sáng lập dự án Góp Một Bàn Tay, kết nối người nhiễm HIV với xét nghiệm, điều trị và tư vấn tâm lý.

Tiếp đó là Phòng khám Nhà Mình – mô hình thân thiện đầu tiên tại Việt Nam do người sống với HIV điều hành.

Dưới bàn tay của anh và các đồng nghiệp, hàng nghìn người đã được kết nối điều trị ARV đúng phác đồ, hàng trăm người vượt qua giai đoạn khủng hoảng tâm lý, hàng nghìn câu chuyện được lắng nghe và chữa lành.

Không chỉ lắng nghe và hỗ trợ, anh còn đi đến trường học, các buổi tọa đàm, đứng trước hàng trăm sinh viên và dõng dạc nói:

"Tôi là người nhiễm HIV. Tôi vẫn khỏe, vẫn làm việc, vẫn yêu thương. Các bạn đừng sợ – hãy hiểu". Câu nói đó đã chạm đến hàng tram trái tim, khiến nhiều người rơi nước mắt và cũng là minh chứng sống cho thông điệp: HIV không phải dấu chấm hết.

Và cũng chính anh Phong là người đã tiên phong thúc đẩy mô hình "người nhiễm HIV làm tuyên truyền viên đồng đẳng", giúp cộng đồng tự lên tiếng, tự bảo vệ và tự lan tỏa nhận.

Chương trình phối hợp phòng, chống HIV/AIDS của Liên Hợp Quốc tại (UNAIDS) Việt Nam đã từng ghi nhận: "Câu chuyện của anh Nguyễn Anh Phong chính là minh chứng rõ nét cho tinh thần 'không ai bị bỏ lại phía sau'".

Hoa hậu H'Hen Niê – trái tim đẹp của hành trình 10 năm chống kỳ thị HIV

Nếu như anh Nguyễn Anh Phong là tiếng nói từ bên trong cộng đồng, thì H'Hen Niê là hình ảnh đại diện từ bên ngoài – người đã dùng danh tiếng của mình để phá vỡ những rào cản vô hình mang tên "kỳ thị".

Ngay sau khi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam 2017, H'Hen Niê đã chọn tham gia các hoạt động vì cộng đồng sống với HIV. "Ban đầu tôi không hiểu nhiều về HIV. Nhưng càng đi, càng gặp gỡ, tôi càng thấy họ cần mình," cô kể.

Không đứng trên sân khấu sang trọng, Hoa hậu H'Hen Niê đã từng có mặt tại Bệnh viện Nhân Ái (Bình Phước) từ sáng sớm, cùng các tình nguyện viên gọt cà rốt, rửa rau, ướp gà nấu bữa trưa cho gần 500 bệnh nhân HIV/AIDS.

Cô đến từng khu nhà trọ trong thời điểm COVID-19 bùng phát để phát thuốc và lương thực. Với nhiều người vốn mang mặc cảm, nụ cười của cô trong khoảnh khắc ấy là liều thuốc tinh thần không gì thay thế.

Trong gần 10 năm, H'Hen chưa từng vắng mặt trong các chiến dịch truyền thông lớn của Bộ Y tế, UNAIDS, Cục Phòng chống HIV/AIDS (nay là Cục Phòng bệnh). Những thông điệp "Không kỳ thị – Cùng sống tích cực", "HIV không lây qua cái ôm, cái bắt tay" được lan tỏa rộng rãi nhờ sức ảnh hưởng và sự chân thành của cô.

Không chỉ đồng hành với các chiến dịch của Bộ Y tế, Hoa hậu H'Hen Niê còn tích cực đồng hành với các sự kiện liên quan đến HIV/AIDS do các cơ quan quốc tế tổ chức. Các cơ quan, tổ chức như USAID, PEPFAR, UNAIDS đã nhiều lần ghi nhận cô là "gương mặt truyền thông hiệu quả nhất của Việt Nam trong lĩnh vực HIV/AIDS".

H'Hen từng nói: "Tôi không phải bác sĩ, nhưng tôi sẽ ôm họ, cười với họ và muốn họ biết rằng họ được yêu thương". Với cô, sự đồng hành không phải là nhiệm vụ của một hoa hậu, mà là sự lựa chọn của một người thấu hiểu giá trị của yêu thương.

Khi hai trái tim cùng chung một sứ mệnh

Họ đến từ hai con đường khác nhau nhưng lại cùng chung sứ mệnh: truyền cảm hứng, xóa kỳ thị và trao lại hy vọng cho người sống chung với HIV.

Nếu Hoa hậu H'Hen chọn dùng sự tử tế để chữa lành những vết thương tinh thần, thì anh Nguyễn Anh Phong chọn dùng trải nghiệm để đồng hành với những ai đang loay hoay tìm lối thoát.

Trong suốt hành trình của mình, anh Nguyễn Anh Phong luôn chia sẻ với những bệnh nhân nhiễm HIV rằng: "Hy vọng là liều ARV mạnh nhất". Anh Phong nhắn nhủ với những người đang sống chung với HIV rằng, ba điều cốt lõi để duy trì đời sống ổn định. Đó là, tuân thủ điều trị thuốc, duy trì hành vi sống tốt và giưc tinh thần lạc quan, bởi tinh thần tốt sẽ giúp ăn ngon ngủ yên, từ đó uống thuốc đều đặn và đạt hiệu quả điều trị tối ưu.

Khi tải lượng virus dưới ngưỡng, không chỉ tốt cho bản thân mà còn giúp ngăn lây truyền cho người khác, thể hiện sự đóng góp của mỗi cá nhân cho cộng đồng và xã hội.

Đối với những người thuộc các nhóm nguy cơ cao hoặc bị ảnh hưởng trực tiếp, anh Phong nhắn nhủ rằng, cần chủ động tham gia các dịch vụ y tế sẵn có, bảo vệ bản thân bằng bao cao su, xét nghiệm định kỳ, và tham gia các chương trình dự phòng trước phơi nhiềm (PrEP) và sau phơi nhiễm (PEP). Mục tiêu là luôn chủ động để giảm rủi ro và bảo vệ chính mình.

Còn với Hoa hậu H'Hen, những bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS đều giống như những người bình thường khác, không có sự khác biệt. Hoa hậu H'Hen tin rằng: "Nếu có thuốc chữa kỳ thị, thì đó chính là lòng cảm thông".

Hai góc nhìn từ "những chiến binh cộng đồng" cùng hội tụ trong một hành trình nhân văn của Việt Nam: hành trình biến HIV từ "bản án xã hội" thành một bệnh mãn tính có thể điều trị; hành trình đi từ sợ hãi đến thấu hiểu, từ kỳ thị đến yêu thương.

Đó là hành trình mà "những chiến binh cộng đồng" như Hoa hậu H'Hen Niê và anh Nguyễn Anh Phong đang viết tiếp mỗi ngày – bằng trái tim, bằng lòng kiên định và bằng mong muốn sâu sắc rằng, sẽ không ai phải chiến đấu một mình; để mỗi câu chuyện được chia sẻ trở thành một phép chữa lành, mỗi người được đồng hành trở thành một niềm hy vọng mới, và mỗi thay đổi dù nhỏ nhất cũng góp phần tạo nên một cộng đồng bao dung, an toàn và đầy nhân ái hơn cho tất cả mọi người.

Thùy Chi

*Những "chiến binh thầm lặng" trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam

Bài 6: 35 năm ứng phó với HIV/AIDS: Việt Nam trên đường tiến tới chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030